رادیو زمانه – کافئین پرمصرف‌ترین ماده دارویی در میان انسان‌هاست و تقریبا ۹۰ درصد انسان‌ها به‌‌طور روزانه از آن استفاده می‌کنند. عملکرد کافئین با هدف افزایش متابولیسم بدن، تحریک سیستم اعصاب مرکزی و افزایش میزان هوشیاری و آگاهی محیطی انسان است. این ماده به‌صورت طبیعی در برگ‌ها، دانه‌ها و میوه‌های حدود ۶۰ نوع گیاه مختلف یافت می‌شود، اما عمده‌ترین منابع آن که توانسته‌اند به رژیم غذایی روزانه انسان‌ها راه پیدا کنند عبارت‌اند از قهوه، چای، کاکائو و کولا. البته امکان تولید مصنوعی کافئین و افزودن این ماده به غذاها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، مکمل‌های غذایی و داروها نیز وجود دارد.
منابع مختلف پزشکی از جمله انجمن دارو و غذای ایالات متحده مصرف میزان کم یا متوسط روزانه کافئین را بدون اشکال و ضرر دانسته‌اند، اما مصرف بیش از اندازه این ماده ممکن است فرد را به مسائل و عوارضی دچار کند که به آن‌ها خواهیم پرداخت.
فواید کافئین
مهم‌ترین تاثیر کافئین که انسان‌ها از آن بهره می‌برند این است که سبب احساس هوشیاری بالاتر و افزایش آگاهی نسبت به محیط و فعالیت‌ها می‌شود. این اثر معمولا تا نیم ساعت پس از مصرف کافئین شروع می‌شود و تا چند ساعت ادامه می‌یابد. در سال‌های اخیر از کافئین در ترکیب بسیاری از داروهای لاغری نیز استفاده شده است. این ماده از چند طریق سبب کاهش وزن می‌شود. راه اول افزایش سطح متابولیسم پایه بدن و در نتیجه مصرف بیشتر کالری است. راه دوم به صورت کاهش اشتهای فرد و در نتیجه جذب کالری و انرژی کمتر در بدن است؛ اما عملکرد سوم کافئین که سبب کاهش وزن می‌شود از طریق دفع بیشتر مایعات بدن از راه افزایش ادرار است. در این حالت وزن شخص به صورت موقت و به علت از دست دادن آب بدن کاهش می‌یابد، اما این کاهش وزن موقتی است و با کنار گذاشتن داروی حاوی کافئین و تامین مجدد آب مورد نیاز بدن برگشت خواهد کرد.
عوارض مصرف زیاد کافئین
مصرف بیش از اندازه کافئین ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. ایجاد حالت عصبی، لرزش دست و سایر اندام‌ها یکی از این عوارض است. عارضه شایع دیگر ایجاد مشکل در خوابیدن و اختلال در خواب است. اهمیت این نکته زمانی آشکار می‌شود که بدانیم تاثیرات کافئین تا حدود شش ساعت پس از مصرف در بدن باقی می‌ماند. به همین دلیل است که پزشکان توصیه می‌کنند زمان مصرف آخرین ماده غذایی حاوی کافئین را حتما برای حدود اواخر بعد از ظهر یعنی حداقل شش ساعت قبل از خواب تنظیم کنید.
کافئین سبب افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. اگرچه این افزایش موقتی است و پس از اتمام زمان اثرگذاری بهبود می‌یابد، اما این موضوع در مورد بیماران قلبی و افرادی که با بی‌نظمی ریتم‌های قلبی یا همان آریتمی قلبی یا فشار خون بالا مواجه هستند اهمیت پیدا می‌کند. یکی دیگر از عملکردهای کافئین افزایش دفع آب بدن از طریق ادرار است. به همین دلیل برخلاف تصور بعضی‌ها به هیچ وجه نمی‌توان از قهوه یا سایر مواد حاوی کافئین برای تامین آب مورد نیاز بدن و رفع تشنگی استفاده کرد. استفاده از این نوشیدنی‌ها به‌خصوص در شرایط هوای گرم یا فعالیت بدنی که بدن در حال از دست دادن آب است می‌تواند سبب از دست دادن آب بیشتر و ایجاد حالت کم‌آبی یا همان دهیدراته شدن بدن شود.
علاوه بر همه این موارد کافئین سبب افزایش ترشح اسید معده می‌شود و به خصوص در افرادی که سابقه مشکلات گوارشی دارند ممکن است سبب ایجاد علائمی مانند درد معده و سوزش سر دل شود.
کافئین و اعتیاد
عادت به مصرف کافئین بسیار شایع است. بسیار دیده‌ایم افرادی را که تا چای یا قهوه صبحگاهی‌شان را ننوشند نمی‌توانند تمرکز و هوشیاری لازم برای فعالیت روزانه را به دست بیاورند. حال سوال این‌جاست: آیا می‌توان نام این حالت را اعتیاد گذاشت؟ در این مورد که آیا کافئین یک ماده اعتیادزاست یا نه اختلاف نظر وجود دارد. می‌توان گفت که این موضوع از انسانی به انسان دیگر متفاوت است، اما اگر فردی در صورت عدم دریافت به موقع کافئین روزانه دچار علائمی مانند سردرد، بی‌قراری، عدم تمرکز و حتا دردهای عضلانی شود می‌توان کافئین را در مورد او یک ماده اعتیادزا به‌شمار آورد.
در عین حال هستند کسانی که در صورت عدم دریافت کافئین معمول روزانه دچار عارضه یا مشکل خاصی نمی‌شوند. می‌توان گفت این عوارض بیشتر گریبان کسانی را می‌گیرد که میزان مصرف روزانه‌شان بالاست. همان‌طور که گفته شد مصرف کم تا متوسط کافئین به صورت روزانه مشکل خاصی برای انسان ایجاد نمی‌کند. حدود ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین یعنی چیزی معادل دو فنجان قهوه یا چهار فنجان چای به‌صورت روزانه محدوده‌ای است که به عنوان محدوده امن برای مصرف این ماده در نظر گرفته می‌شود.
اگرچه میزان این عدد در انسان‌های مختلف و با در نظر گرفتن جنس، جثه، وزن و حساسیت بدن می‌تواند متفاوت باشد، اما آن‌چه تمام پزشکان روی آن توافق نظر دارند این است که همه انسان‌ها در صورت مصرف روزانه بیش از ۶۰۰ میلی‌گرم کافئین یعنی حدود شش لیوان قهوه باید دیر یا زود منتظر عوارض منفی این ماده باشند.
