اکوسیستم قهوه ایران چطور می‌تواند از بحران کرونا عبور کند
شیوع جهانی ویروس کووید ۱۹ یا همان کرونا، زنجیره‌ی قهوه را در سرتاسر دنیا با تهدیدهای جدی روبه‌رو کرده است. وقتی می گوییم زنجیره، منظورمان تکتک افراد و کسب‌وکارهایی‌‌ست که به نوعی با تولید، توزیع و مصرف قهوه سروکار دارند؛ از مزرعه‌دار، فروشنده‌ی دانه‌ی قهوه سبز، کارگاه‌ها و کارخانه‌های برشتهکاری، رسانه‌های تخصصی، شرکت‌های تولیدکننده‌ی تجهیزات و دم‌افزار بگیرید تا فروشنده‌ها، مدرس‌ها، کافه‌دارها، باریستاها و نیروهای خدماتی شاغل در صنعت قهوه. به این فهرست باید مصرف‌کننده‌های قهوه را هم اضافه کنیم؛ کسانی که نوشیدن قهوه جزئی از برنامه یا نیازهای روزانه‌شان است و نقشی اساسی در تکمیل زنجیره‌ی قهوه دارند. شیوع این ویروس از چند جهت زنجیره‌ی قهوه را تهدید می‌کند. در یک تقسیم‌بندی کلی، از منظر اقتصادی، سیاسی و فرهنگی-اجتماعی می‌توان این تهدیدها را زیر ذره‌بین گذاشت. البته که هرکدام از این عوامل خود بر دیگری تاثیرگذارند و هرچند تفکیک کردن‌شان به این شکل به نوعی ساده سازی مساله‌ای بغرنج و پیچیده است، اما کوششی‌ست در جهت درک واضح‌تر وضعیت اضطراری موجود، طرح صورت مساله‌های اصلی و پیشنهاد راه‌حل‌های احتمالی.
آیکافی – از منظر اقتصادی، روشن است که با شیوع این ویروس و تعطیلی قهری کافهها و رستوران‌ها و همچنین از رونق افتادن صنعت گردشگری، از طرفی مصرف قهوه به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده و به نظر می‌رسد این روند نزولی همچنان تا زمانی نامعلوم ادامه پیدا کند. توجه‌تان را به مثالی ساده جلب می‌کنم: چین بزرگ‌ترین خریدار دانه‌ی قهوه سبز از برزیل است. برزیل نیز خود بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی قهوه در دنیاست. حالا یک‌باره چین با بحران کرونا و تعطیلی بیش از ۲۰۰۰ واحد صنفی مرتبط با قهوه از اواخر ژانویه ۲۰۱۹ مواجه شده است. این فقط مشتی نمونه‌ی خروار است. تقریبا در همه جای دنیا اتفاقات مشابهی در حال وقوعند که تاثیرات مخربی بر اقتصاد قهوه خواهند گذاشت. کافهها و رستوران‌ها یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند یا در آستانه‌ی ورشکستگی قرار دارند. سوال این‌جاست که این روند تا کی ادامه پیدا خواهد کرد؟ اگر اوضاع به حال عادی برگردد چقدر طول خواهد کشید تا دوباره مردم دنیا در کافهها و رستوران‌ها دور هم جمع شوند و با خیال راحت قهوه سفارش بدهند؟ جواب من این است: معلوم نیست.
از طرف دیگر در زمان نگارش این یادداشت، کشورهای اصلی تولیدکننده‌ی تجهیزات قهوه اعم از اسپرسوساز، آسیاب قهوه، تجهیزات برشتهکاری، دم‌افزارها و… یعنی ایتالیا، اسپانیا، آلمان، سوییس، فرانسه، چین، ژاپن، کره جنوبی و آمریکا شدیدا در حال دست و پنجه نرم کردن با ویروس کرونا هستند. حالا باز هم سوالی که مطرح می‌شود این است که کی و چگونه این قطب‌های صنعت قهوه اقتصادهای‌شان را ترمیم کرده و به حالت عادی بازخواهند گشت؟ پاسخ همان است که بود: معلوم نیست.
آینده‌ی بازار مصرف خانگی قهوه نیز که کماکان کج‌دار و مریز به فعالیت خود ادامه می‌دهد در ابری از ابهام فرورفته است.
از منظر سیاسی، اگرچه نمی توان درباره‌ی تبعات سیاسی شیوع این ویروس با قاطعیت اظهار نظر کرد، اما احتمال وقوع چالش‌های امنیتی، تغییر در ساختار قدرت حکومت‌ها و بروز اعتراضات مردمی در سرتاسر دنیا چندان دور از ذهن نیست که این‌ها بالطبع بر بازار قهوه و صنایع وابسته نیز تاثیری مستقیم یا باواسطه خواهند گذاشت. علی‌الخصوص بحران‌های سیاسی ناشی از شیوع کرونا در کشورهای تولیدکننده‌ی قهوه که تجارت قهوه از ارکان اصلی اقتصادشان محسوب می‌شود، ممکن است اوضاع صنعت جهانی قهوه را بغرنج‌تر کرده و آن را دستخوش تغییرات اساسی کند.
سیاست‌های حمایتی دولت‌ها در پشتیبانی از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در شرایط کنونی فوق‌العاده حیاتی خواهند بود. دولت‌ها می‌توانند به منظور بقای مشاغلی نظیر کافهها و رستوران‌ها، تخفیف‌های مالیاتی قائل شوند، بازپرداخت اقساط وام‌ها را به تعویق بیاندازند و متعهد به جبران تمامی یا لااقل بخشی از زیان‌های این کسب‌وکارها شوند؛ حمایتی که اگرچه برخی دولت‌ها وعده‌اش را داده‌اند، اما روشن نیست آیا به وعده‌هاشان جامه‌ی عمل خواهند پوشاند یا نه؛ و اگر هم وعده‌ها را عملی کنند، تا کی توان ادامه‌ی این سیاست‌های حمایتی را خواهند داشت.
در ایران، اگر واقع‌بینانه به ماجرا نگاه کنیم، در غیاب یک تشکل صنفی فعال و منسجم و مورد‌پذیرش بدنه‌ی جامعه‌ی قهوه، که قدرت چانه‌زنی با نهادهای سیاسی را به نفع شاغلان در صنف قهوه داشته باشد و همچنین مشکلات ریز و درشتی که خود دولت با آنها دست به گریبان است، امید چندانی به سیاست‌های حمایتی دولتی وجود ندارد. لب کلام این‌که هرچقدر هم اقتصاددانان و سیاستمداران و آینده‌پژوهان سناریوهایی برای دوران پساکرونا مطرح کنند وضعیت اقتصاد و سیاست جهان و به تبع آن ایران در آینده نامعلوم است. البته این به معنای دست‌کم گرفتن پیش‌بینی‌های اقتصاددانان، آینده‌پژوهان و اهل سیاست نیست. اما مایلم بر بعد اجتماعی-فرهنگی، که محور اصلی صحبتم نیز هست، بیشتر تاکید کنم؛ بعدی که نقش‌آفرینان و تصمیم‌گیرندگان اصلی‌اش، چه در مقیاس جهانی و چه در سطح کشورمان ایران، اعضای جامعه‌ی قهوه هستند.
به جای این سوال که «چه خواهد شد؟» باید پرسید «همین حالا برای حفظ زنجیره‌ی قهوه و جامعه‌ی قهوه از گزند آسیب این ویروس چکار باید کرد؟»
وقتی از جامعه‌ی قهوه صحبت می‌کنیم مقصودمان چیست؟ منظور یکایک انسانهایی‌ست که هرکدام به نوعی حول محور یک علاقه و نیاز مشترک، یعنی قهوه، مشغول به فعالیت هستند. قهوه از منظر این افراد نه تنها محصولی لوکس یا نیازی غیرضروری نیست، بلکه منبع لذت، بهانه‌ی مراودات اجتماعی و البته منبع درآمد و گذران زندگی‌ست. هر بخشی از جامعه‌ی قهوه که آسیب ببیند، بی‌شک کل زنجیره‌ی قهوه تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. به عبارت دیگر، فرد یا کسب‌و‌کاری که تنها به سود مقطعی و بیرون کشیدن گلیم خود یا سازمانش از آب فکر می‌کند، دیر یا زود محکوم به شکست خواهد بود. باید بکوشیم تا جامعه‌ی قهوه را، تمامی جامعه‌ی قهوه را، تا سرحد امکان از آسیب دور نگه داریم. من معتقدم به جای این سوال که «چه خواهد شد؟» یا «بعد از فروکش کردن تب کرونا چه به سر جامعه‌ی قهوه خواهد آمد؟» باید پرسید «همین حالا برای حفظ زنجیره‌ی قهوه و جامعه‌ی قهوه از گزند آسیب این ویروس چکار باید کرد؟»
اگر زمان را به دو بخش بحران و پس از بحران تقسیم کنیم، باید عمده‌ی توجه و هم‌و‌غم‌مان را متوجه زمان حال یا همین زمان بحرانی که در دلش هستیم کنیم.
یانیس آپوستوپولوس، مدیرعامل انجمن جهانی قهوه‌ی تخصصی اعلام کرد که تمام رویدادهای پیش رو در سال ۲۰۲۰، اعم از نمایشگاه و سمپوزیوم پورتلند، مسابقات و نمایشگاه ورشو و نمایشگاه بین‌المللی و مسابقات مبلورن به تعویق افتاده‌اند. مجله‌ی باریستا به‌عنوان یکی از رسانه‌های پیشرو در صنعت قهوه اعلام کرد که حق اشتراک مشترکان فعلی‌اش را ۶ ماه به صورت رایگان تمدید کرده و برای مشترکان جدید نیز تخفیف ۵۰درصدی در نظر خواهد گرفت.
کوین جانسن، مدیرعامل استارباکس، اعلام کرد که برای به حداقل رساندن احتمال سرایت ویروس کرونا، شعبه‌های استارباکس در آمریکا و کانادا، با رعایت اصول بهداشتی، به فروشگاه‌های ماشین‌رو تبدیل خواهند شد و پرسنل در استخدام استارباکس، چه کار کنند یا نه، تا یک ماه حقوق دریافت خواهند کرد.
شرکت کراپستر که نرم‌افزار برشتهکاری تولید می‌کند، یک پلتفرم آنلاین رایگان فروش قهوه و دم‌افزار به نام «شیپس بین» برای کاربرانش تدارک دیده که قابلیت اتصال به وبسایت، شبکه‌های اجتماعی و ایمیل دارد و مشتری‌هایش که عمدتا کارگاه‌ها و کارخانه‌های برشته کاری هستند، می‌توانند از طریق این پلتفرم محصولاتشان را به صورت آنلاین برای فروش ارائه کنند.
لاواتزا، غول ایتالیایی تولیدکننده‌ی قهوه، ۱۰ میلیون یورو بودجه به تامین ملزومات بهداشتی برای کادرهای درمانی اختصاص داده است.
این‌ها نمونه‌هایی از واکنش‌های عاجل نهادها و شرکت‌های بزرگ به شیوع ویروس کرونا در جهان بود.
اما سوال و دغدغه‌ی اساسی این است که تکلیف کسب‌وکارهای کوچک و متوسط چیست؟ چه فکری به حال باریستاها و نیروهای خدماتی که در وضعیت اضطراری فعلی، آسیب‌پذیرترین آحاد جامعه‌ی قهوه هستند می‌توان کرد؟ این روزها بازار دورکاری در بعضی مشاغل داغ است. اما یک باریستا، یک آشپز، یک سالن‌کار یا نیروی خدماتی که ماهیت شغلش ایجاب می‌کند با افراد در تماس باشد مگر می‌تواند دورکاری کند؟
راه‌حل پیشنهادی من ترکیب خلاقیت و حمایت همدلانه است. منظور چیست؟ بگذارید چند مثال مطرح کنم. کافهها و رستوران‌هایی در بریتانیا و دیگر جاهای دنیا اقدام به فروش ووچر یا کوپن به مشتری‌های‌شان کرده‌اند. یعنی در واقع اقلام منوهای‌شان را برای دوران بعد از کرونا پیش‌فروش کرده‌اند. مثلا هر مشتری، در حد وسع خود، از کافه‌ی محبوبش خریدی می‌کند و سفارشش را بعد از فروکش کردن بحران و بازگشایی کافه یا رستوران تحویل خواهد گرفت. در عوض کافه‌دار یا رستوران‌دار هم با درآمد حاصل از این حمایت همدلانه و اعتماد مشتری‌هایش می‌تواند حقوق یا لااقل بخشی از حقوق پرسنلش را تامین کند. بعضی کافه‌های محلی آمریکا هم پلتفرمی مجازی به اسم گوفاندبین برای پرداخت انعام تدارک دیده‌اند. این در واقع یک تیپ‌باکس یا جعبه‌انعام مجازی‌ست که مشتری‌ها را ترغیب می‌کند تا در زمان تعطیلی، به پرسنل کافه‌های محبوبشان به هر میزان که تمایل دارند انعام بدهند.
برگزاری وبینارهای آموزشی و رویدادهای آنلاین هم می‌تواند راه‌حل دیگری باشد به منظور استمرار ارتباط جامعه‌ی قهوه با یکدیگر و حفظ اتحاد صنفی جامعه‌ی قهوه.
خرید آنلاین قهوه و دم‌افزارهای ساده‌ی خانگی از کافهها، برشته‌کاری‌ها و مغازه‌های محلی هم راهکار بسیار مهمی در جهت حفظ زنجیره‌ی قهوه است. خلاقیت جالبی که قهوه‌فروشی و برشتهکاری باتملس به خرج داده این است که همراه با بسته‌ی قهوه، یک ترازوی رایگان هم برای مشتری‌هایش ارسال می‌کند که قابلیت اتصال به اینترنت دارد. به این ترتیب، قهوه‌فروشی از میزان مصرف مشتریانش مطلع می‌شود و هروقت قهوه‌ی مشتری رو به اتمام بود، دست‌به‌کار آماده‌سازی و ارسال سفارش بعدی می‌شود.
خلاصه، حالا که فعلا نمی‌توانیم به کافه و رستوران برویم، برای حفظ زنجیره‌ی قهوه از آسیب‌های جدی‌تر، عجالتا می‌توانیم قهوه‌مان را از کافهها و برشته‌کاری‌های محلی تهیه کرده و با دم‌افزارهای ساده در منزل آماده و نوش جان کنیم. می‌توانیم به افراد آسیب‌پذیرتر این صنعت بیشتر فکر کنیم و به‌دنبال راه‌‌حل‌‌هایی عملی برای کاهش آسیب‌های احتمالی به حداقل باشیم.
آن‌چه آینده‌ی صنعت قهوه را در جهان و ایران خواهد ساخت، حمایت همدلانه و خلاقیت تکتک افراد جامعه‌ی قهوه در زمان بحران، یعنی زمان حال است. همچنان باید بر این نکته تاکید کرد که هیچ راه‌حل فردی و سازمانی برای عبور از بحران وجود ندارد. ما همه بر یک کشتی سواریم و باید با هم از این طوفان عبور کنیم.
ممنون از کاوه و شما عزیز،شر حال امروز همه ما هست،امیدوارم با حداقل آسیب همه بسلامت عبور کنیم.
شما حاکمیت ساختار کاپیتالیستی رو چشم پوشی کرده اید و آن تجربه ی غرب از مواجه با بحران است. هرچند کورونا از بحران صرف گذر و بدل به یک مومنت تاریخی شده که توانایی تولید معنا دارد _ به شرطی که چشمان بسته امان را بگشاییم و شجاعت مواجه داشته باشیم_ نباید تفاوت قلمرو را فراموش کنیم. استارباکس خوب می داند چطور عمل کند چون با کاپیتالیسم رشد کرده . او بله درایو ترو هم دارد و خوب اش هم دارد اما دلش بحال قهوه دوستان نسوخته بلکه برای زنده ماندن در بی رحمی چنین ساختاری شما مجبورید با چنگ و دندان بجنگید. او جنگ را بلد است و کورونا بدل شده به رخدادی که فقط او را برای آرایش دوباره نیروهایش آماده می کند. دشمن بزودی ما هستیم. قهوه دوستان به قول شما و برده های سیستم از دید این یادداشت. اما به ایران اشاره کردید اشکالی ندارد خلاقیت می تواند نجات بخش باشد اما برای کسی که امیدی به زنده بودنش هست. البته نومید نباشید ولی به تفاوت قلمرو و ساختار توجه باید کرد.