کوبا قریب به دو قرن است که به کشت قهوه مشغول است و گونه‌های مختلفی از قهوهی عربیکا و – به‌صورت محدود – برخی زیرگونه‌های روبوستا را پرورش می‌دهد. قهوهی سنتی کوبا قهوه‌ای تیره‌برشت است که به نرمی آسیاب شده و با دستگاه اسپرسوساز یا موکا پات، به یک فنجان نوشیدنی ناب منتهی می‌شود که عطر و طعمش، بازتاب شور و هیجان همیشگی مردم این کشور است.
آیکافی – کوبا در واقع یک مجمع‌الجزایر است که جزیره‌ی اصلی آن با نزدیک به ۴۰۰۰ جزیره‌ی کوچک‌تر محصور شده است. این جزیره‌ها کمتر کوهستانی و بیشتر پوشیده از دشت‌های سبزی هستند که در ارتفاع میانگین ۹۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارند.
شرایط زمین و آب و هوای کوبا محیطی مناسب برای پرورش انواع محصولات کشاورزی ایجاد کرده، اما کشت نیشکر از قرن نوزدهم تا همین امروز پایه‌ی یکی از قطب‌های اقتصادی کوبا، یعنی تولید شکر بوده است. از دیگر محصولات اصلی صادراتی کوبا می‌توان به سیگار، نیکل، محصولات دریایی و دارویی، مرکبات و قهوه اشاره کرد.
قهوه کوبا در مناطق جنگلی کوهپایه‌های سیه‌را ماسترا کشت می‌شود؛ در خاکی گیاهی و غنی و سرخ‌رنگ، بدون هیچ‌گونه افزودنی شیمیایی. شرایط آب و هوایی و خاک حاصلخیز کوبا و مهارت مردم این سرزمین در کشاورزی، محصول قهوهی تقریبا بدون‌اشکالی به‌دست می‌دهد. اصالت قهوهی کوبا احتمالاً به درختچه‌هایی برمی‌گردد که در سال ۱۷۴۸، به دست خوزه آنتونیو ژلابرت در منطقه‌ای به نام واجای در حومه‌ی هاوانا کاشته شد. دانه‌های این نهال‌ها از سانتو دومینگو، دومینیکن امروزی، به کوبا رسیده بود. با این حال صنعت قهوه در این کشور شکوفا نشد تا ۵۰ سال بعد، یعنی وقتی که مستعمره‌نشینان فرانسویِ فراری از انقلاب هائیتی، در کوبا ساکن شدند. فرانسوی‌ها فهمیده بودند که مناطق کوهستانی کوبا برای پرورش قهوه از شرایطی آرمانی برخوردار است.
قهوه کوبا در گذرگاه تاریخ
رونق صنعت قهوه در کوبا به دهه‌ی نخست قرن نوزدهم بر می‌گردد. در این دهه، کشت و پرورش قهوه در کوبا توسعه پیدا کرد و با راندن هائیتی به جایگاه دوم، این کشور را به اولین کشور صادرکننده‌ی قهوه در دنیا تبدیل کرد.
اما در اواخر دهه‌ی ۱۸۳۰ ورود اسپانیا به تجارت این کشور موجب رکود نسبی صنعت قهوه شد. اعمال مالیات‌های کلان و افزایش قیمت برای واردکننده‌هایی مانند آمریکا باعث شد این کشورها به صادرکنندگانی نظیر برزیل و کلمبیا گرایش پیدا کنند.
در سال ۱۸۹۴، اسپانیایی‌ها و آمریکایی‌ها مهاجرت مردم فرانسه و هائیتی را به کوبا متوقف کردند و با خروج این افراد، مناطق زیر کشت قهوه به تدریج از کشاورزان قهوه خالی و در نهایت تولید قهوه در کوبا با افت شدیدی همراه شد. با این که کوبا در آن سال‌ها جایگاه نخست صادرات قهوه در دنیا را از دست داد، کیفیت بالای قهوه در این منطقه حفظ شد و استانداردهایی که کشاورزان کوبایی از دیرباز برای پرورش قهوه ایجاد کرده بودند، پس از دو قرن، هنوز هم مورد توجه قرار می‌گیرد.
[quote]پس از انقلاب کوبا در سال ۱۹۵۹، صنعت قهوه ملی شد و به این ترتیب رکود بیشتری را تجربه کرد[/quote]این روزها، قهوهی درجه یک کوبایی در بازارهای اروپا و آسیا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بخش قابل توجهی از تولید قهوهی این کشور مستقیماً در اختیار بازارهایی انحصاری قرار می‌گیرد.
قهوه ارگانیک؛ لبه‌ی رقابتی قهوه کوبا
قهوه کوبا شامل گونه‌های مختلف عربیکاست و دارای طعم و مزه‌ای قوی است. قهوهی روبوستا به ندرت در این کشور کشت می‌شود. آن چه به مرغوبیت قهوهی کوبا می‌افزاید، شهرت این کشور به پرورش ارگانیک قهوه است.
از مهم‌ترین گونه‌های قهوهی کوبایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
× قهوه کوبیتا (Cubita): با رایحه‌ای مست‌کننده
× قهوه سرانو (Serrano): عطری تند و تیز با طعم‌یاد کاراملی
× استرِلا دل نورته (Estrella del Norte): تن‌واری سنگین و پس‌مزه‌ای لطیف
قهوه کوبانو
با رواج دستگاه‌های اسپرسوساز ایتالیایی در کوبا، کوبایی‌ها قرائت ویژه‌ی خودشان از قهوه اسپرسو را به نمونه‌ی ایتالیایی آن ترجیح دادند. در کشوری که تولید شکر رکن اساسی اقتصاد آن به‌شمار می‌آید و بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ غذایی و نوشیدنی آن است، طبیعی‌ست که محبوب‌ترین همنشین قهوه، همین «شکر» باشد. کوبایی‌ها چه اسپرسو را با دستگاه اسپرسوساز درست کنند و چه در موکاپات روی گاز، شکر را در حین عصاره‌گیری قهوه به آن اضافه می‌کنند و با نام قهوه کوبانو می‌خوانندش. قهوه کوبانو به مزه‌ی قوی‌اش معروف است. این مزه‌ی منحصربه فرد از تجزیه‌ی ساکاروز موجود در اسپرسو، در اثر گرما، ناشی می‌شود. مزه‌ای که در صورت افزودن شکر در انتهای کار، به‌دست نمی‌آید. بسیاری ترجیح می‌دهند که نخست کمی اسپرسوی شیرین در فنجان بریزند و با هم زدن فراوان، آن را به کفی غلیظ تبدیل کنند و سپس باقی اسپرسو را به آن بیافزایند و به این ترتیب قهوه‌ای غلیظ و پر کف داشته باشند.
پروفایل طعمی قهوه کوبا
قهوهی کوبا، با تن‌واری متوسط و پیچیدگی بالا، مانند دیگر قهوه‌های حوزه‌ی دریای کارائیب، اسیدیته‌ی پایین و طعم‌یادهای زمینی‌تر مانند شکلات و تنباکو دارد.
قهوه در آداب اجتماعی کوبا
با این که قهوه به بخشی از فرهنگ و زندگی مردم کوبا تبدیل شده و بسیاری از مردم کوبا دست کم دو بار در روز قهوه می‌نوشند، قهوهی معمول مصرفی این مردم با قهوهی درجه یک صادراتی تفاوت دارد؛ زیرا برای رسیدن به حجم و در نتیجه فروش بیشتر، با مواد دیگری ترکیب می‌شود.
قهوه به صورت سهمیه‌ای به دست مردم این کشور می‌رسد و به ازای هر نفر تقریباً ۱۱۰ گرم در ماه است. این قهوه با آرد گاربانزو – نوعی حبوبات از خانواده‌ی لوبیا – ترکیب می‌شود. کوبایی‌ها برای بالا بردن کیفیت عطر و طعم این قهوه، آن را با قهوه‌ای که از کارگاه‌های برشته‌سازی محلی می‌خرند ترکیب می‌کنند.
جدای یک فنجان قهوهی صبحانه، آیین دم‌آوری قهوه در موکا پات روی اجاق گاز و پذیرایی از میهمانان و همسایگان، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ مردم کوباست. در این سرزمین، قهوه ابزار معاشرت و گرد آوردن دوستان است و بازار داستان‌سرایی و بال و پر دادن به شایعات و خاطره‌گویی بدون آن گرم نمی‌شود. آن هم برای مردمی این‌چنین خونگرم که عاشق گپ‌و‌گفت و وقت‌گذراندن با اطرافیان خود هستند. در کوبا به سختی می‌توان خانه‌ای یافت که در آن موکا پات نباشد.
قهوه کن لِچه قهوه‌ای است که عموماً برای صبحانه آماده می‌شود. این قهوه در یک فنجان معمولی، به همراه شیر و شکر سرو می‌شود. برای آماده کردن این قهوه، شیر را آن‌قدر داغ می‌کنند که به جوش بیاید. سپس قهوه و شکر (معمولاً قهوه‌ای) را به آن اضافه می‌کنند و هم می‌زنند و سپس نوشیدنی داغ را در فنجان‌ها می‌ریزند. البته برخی نیز با کمی تغییر، این کار را در دستگاه فرنچ پرس انجام می‌دهند. قهوه را در فرنچ پرسِ از‌پیش‌گرم‌شده می‌ریزند و شیر داغ را به آن اضافه می‌کنند و بدون پایین دادن صافی، می‌گذارند قهوه ۵ دقیقه دم بکشد. سپس پیستون را فشار می‌دهند تا عصاره‌ی قهوه به خوبی خارج شود. پس از ریختن به فنجان، نوشیدنی را به قدر دلخواه شیرین می‌کنند.
قهوه کوبانو یا کافه‌سیتو یا اسپرسوی کوبایی – که بالاتر وصف آن رفت – معمولاً پس از ناهار یا شام و در فنجان‌های کوچک سرو می‌شود.
فرهنگ کافه‌نشینی در کوبا، مانند بسیاری کشورهای دیگر، در پایتخت این کشور رونق بیشتری دارد. هاوانا، در اواخر قرن بیستم بیش از ۱۵۰ کافه داشت که بسیاری از آن‌ها، حتی امروز نیز تک‌محصولی بوده و تنها اسپرسو می‌فروشند.
برای آن‌هایی که در خانه قهوه نمی‌خورند یا پیش از شروع کار روزانه، توقفی در کافه‌ها ندارند، گزینه‌ی اقتصادی و فوری دیگری وجود دارد که می‌توان گفت نظیرش در سرزمین‌های دیگر تقریباً وجود ندارد: کافه پنجره!
کافه پنجره‌ها در واقع کافه نیستند، بلکه پنجره‌ای از یک خانه هستند که پشت آن صاحبخانه نشسته و از آن دریچه قهوه به دست مردم می‌دهد. این قهوه که به همان طریق سنتی و در موکا پات دم شده و با شکر قهوه‌ای شیرین می‌شود، عموماً با قیمت یک پزو (سه سنت امریکا) به فروش می‌رسد.
اگر بین ساعت هفت تا نه صبح، در خیابان‌های هاوانا گردش کنید، بسیاری از این پنجره‌ها را می‌توانید ببینید که مردم پشت آن‌ها قهوه می‌نوشند.
[hr]این یادداشت در سری مطالب در امتداد کمربند قهوه‌ای منتشر شده است. از همین سری بخوانید:
[hr] [threecol_one]قهوه پاناما
قهوه پاناما ستاره‌ای نوظهور در دنیای قهوه است؛ یک مدعی تمام‌کمال برای کسب جایگاه بهترین قهوه آمریکای مرکزی.
[/threecol_one] [threecol_one]قهوه گواتمالا
در حال حاضر امرار معاش بیش از یک چهارم جمعیت ۱۶ میلیونی کشور گواتمالا به صورت مستقیم به صنعت قهوه وابسته است.
[/threecol_one] [threecol_one_last]قهوه کاستاریکا
قهوه بخشی از بافت اقتصادی، فرهنگی و تاریخی کاستاریکاست. صنعت قهوه این کشور به‌روز و پربازده است و بخش مهمی از کشاورزی و اقتصاد کاستاریکا را در اختیار دارد.
[/threecol_one_last]
