قهوه ساز بیالتی : میراثی ایتالیایی برای قهوه‌نوش‌های سراسر دنیا

بیش از ۸۰ سال از اختراع موکا اکسپرس آقای بیالتی با آن چشمان خمار رو پایین و سبیل ایتالیایی و انگشت اشاره‌ی رو به بالا می‌گذرد و حالا این قهوه‌ساز کوچک خانگی با نشان تجاری معروفش، یادگاری‌ست از فرهنگ قهوه‌نوشی کلاسیک ایتالیا در قفسه‌ی آشپزخانه‌ی قهوه‌نوشان سرتاسر جهان. 

آیکافی – سال ۱۹۳۳ ایتالیا؛ وضع اقتصادی کشور چندان تعریفی ندارد. بانک‌ها در حال ورشکستی‌اند، جوان‌ها بی‌کارند، یاسی عمومی سراسر کشور را فرا گرفته و مردم برای گذران امور از پس‌اندازشان خرج می‌کنند. در شرایطی که کافه رفتن برای مردم عادی کاری لوکس و پرهزینه محسوب می‌شود، قهوه‌سازی شکیل و خوش‌ساخت به بازار می‌آید که هم ارزان است و هم می‌تواند اسپرسوی غلیظ کافه‌ها و اسپرسو-بارهای آن‌زمان را با تقریب خوبی شبیه‌سازی کند. لوئیجی د پونتی در ۱۹۳۳ این قهوه‌ساز را برای آلفونسو بیالتی طراحی می‌کند و این موکاپات خوش‌تراش چنان فراگیر می‌شود که می‌گویند امروزه از هر ۱۰ ایتالیایی، ۹ نفر در خانه‌‌اش یک موکا اکسپرس بیالتی دارد و تاکنون بیش از ۳۳۰ میلیون نمونه از آن ساخته شده است.

موکا اکسپرس در حقیقت نام اختصاصی‌ برند ِ بیالتی‌ست برای این قهوه‌ساز که به‌طور عمومی موکاپات (Moka Pot) یا قهوه‌ساز ِ رو گازی (Stove Top) خوانده می‌شود. موکا اشاره دارد به نام منطقه‌ای در یمن که از قدیمی‌ترین خاستگاه‌های قهوه به حساب می‌آید و اکسپرس یادآور سریع و ساده آماده شدن قهوه است. امروزه نمونه‌ای از موکا اکسپرس بیالتی در موزه‌هایی چون موزه‌ی هنرهای مدرن و موزه‌ی طراحی لندن نگه‌داری می‌شود. 

نیز ببینید ~ طرز تهیه قهوه با استفاده از موکا اکسپرس بیالتی

قهوه‌سازی برای تمام فصول

آلفونسو بیالتی طی بیش از یک دهه کار در یک شرکت آلومینیوم‌سازی فرانسوی، مهارت‌های فلزکاری را فرا می‌گیرد. او در سال ۱۹۱۹ کارگاه آلومینیوم‌سازی خود را تاسیس و چند سال بعد کارگاهش را به استودیویی برای طراحی و تولید محصولات آلومینیومی تبدیل می‌کند. آلفونسو صنعت‌گری خلاق و شاعرپیشه بوده که ترجیح می‌داده وقتش را به طراحی ماشین‌‌آلات و ابزار صنعتی بگذراند تا این‌که خود را درگیر مسائل تجاری و بازار کند. درحالی‌که پسرش رناتو روحیه‌ای درست مخالف پدر داشت و هم او بود که با به‌دست گرفتن مدیریت کارخانه، از قهوه‌ساز بی‌ادعای پدر در طی سال‌ها محصولی جهانی ساخت.

اما ایده‌ی طراحی این قهوه‌ساز چطور به ذهن بیالتی ۴۵ ساله می‌رسد؟ ویلیام لیدول در کتاب خود آورده است که آلفونسو بیالتی نه در آشپزخانه یا کافه،‌ که با الهام گرفتن از مکانیزم ماشین‌لباس‌شویی‌های ابتدایی، به فکر طراحی موکا اکسپرس می‌افتد.

در این مکانیزم ساده، سطلی درپوش‌دار که لوله‌ای به آن متصل است روی آتش قرار می‌گیرد و آب به‌همراه مواد شوینده درون سطل به جوش می‌آید. سپس آب ِ به‌جوش‌آمده که حالا با مواد شوینده به‌خوبی ترکیب شده از طریق لوله‌ای به مخزن لباس‌های چرک سرازیر می‌شود. بیالتی به این فکر می‌افتد که همین مکانیزم را می‌شود برای تهیه‌ی قهوه هم به‌کار گرفت: آب در محفظه‌ای روی شعله به جوش بیاید و با فشار از سبدی حاوی ِ قهوه‌ی آسیاب‌شده عبور کرده و در ظرفی دیگر جمع شود. نمونه‌هایی آزمایشی بر اساس این مکانیزم طراحی می‌شود تا در نهایت موکا اکسپرس بیالتی به شکل امروزی که ما می‌شناسیم ساخته و به بازار عرضه می‌شود.

قهوه‌ساز آقای بیالتی سوای از طراحی پاکیزه و چشم‌نوازش، از جنبه‌ی دیگری نیز مورد توجه قرار می‌گیرد که همانا استفاده از فلز سبک آلومینیوم در ساخت تجهیزات آشپزخانه بوده و این تحول صنعتی تاثیرگذاری در آن زمان محسوب می‌شده است. درهم‌آمیزی قهوه و آلومینیوم به عنوان دو عنصر سمبلیک مدرنیته در اروپای صنعتی آن زمان، منجر به تولید محصولی شد که هم‌نوا بود با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و صنعتی زمانه.

نیز ببینید ~ راهنمای تصویری موکا پات بیالتی

در طی جنگ جهانی دوم و با بالا رفتن قیمت قهوه و آلومینیوم، کسب و کار شرکت بیالتی با بحران روبه‌رو می‌شود. در سال ۱۹۴۶ یعنی یک سال بعد از پایان جنگ، رناتو پسر آلفونسو که مدتی را در زندان‌های نازی‌ها گذرانده بود، به وطن بازگشته و مدیریت کارخانه‌ی بیالتی را که حالا علاوه بر قهوه‌ساز، محصولات دیگری هم تولید می‌کند،‌ برعهده گرفته و خط تولید کارخانه را صرفا به تولید یک محصول محدود می‌کند: موکا اکسپرس. او با راه‌اندازی یک کارزار تبلیغاتی عظیم و تمرکز بر تک‌محصول نام‌آشنای ِ‌کارخانه، جان دوباره‌ای به نام تجاری خانوادگی‌شان می‌بخشد. بیلبوردهای تبلیغاتی سراسر شهر میلان را فرا می‌گیرد و تیزرهای تلویزیونی، اروپای بعد از جنگ را دوباره به یاد قهوه می‌اندازد. این سرآغاز موفقیت جهانی قهوه‌ساز کوچکی‌ست که تا سال‌ها بعد با همان طرح و فرم ابتدایی تولید و به بازارهای سراسر دنیا عرضه می‌شود.

تیزرهای تبلیغاتی بیالتی در دهه ۵۰ و ۶۰ نقش بسیار مهمی در موفقیت تجاری این برند ایتالیایی داشتند. بیالتی از اولین شرکت‌هایی بود که برای فروش محصولات‌ش به تبلیغات تلویزیونی روی آورد.

جالب است بدانیم که ۲۰ سال طول می‌کشد تا آن آدمک سبیلوی کلاه‌به‌سر بر بدنه‌ی قهوه‌ساز هشت‌وجهی ِ آقای بیالتی نقش ببندد. در سال ۱۹۵۳ بیالتی از یک طراح ایتالیایی می‌خواهد تا نشانی تجاری برای او طراحی کند تا میراث خانوادگی‌اش را از نمونه‌های کپی‌شده‌ی احتمالی متمایز کند. این نشان تجاری بین ایتالیایی‌ها به آدمک سبیلو (l’omino coi baffi) معروف است. شایع است که این آدمک سبیلو کاریکاتوری از خود آقای بیالتی است؛ اما در اسناد آرشیوی خانواده‌ی بیالتی آمده که این تصویر در حقیقت متعلق به رناتو، پسر آلفونسو بیالتی است و نه خود او. آدمک سبیلوی بیالتی علاوه بر بدنه‌ی تمامی قهوه‌سازهای این شرکت، در آگهی‌های تبلیغاتی بیالتی نیز ظاهر شده است. آدمکی که انگشت اشاره‌ی دست راستش را برای سفارش یک اسپرسوی دیگر بالا برده است.

با آن‌که مدل‌های دیگری از موکا پات بیالتی مانند مدل استیلی، برقی و نیز کاپوچینوساز به بازار عرضه شده، اما هیچ‌یک به اندازه‌ی همان نمونه‌ی کلاسیک آلومینیومی با اقبال مواجه نشده است.

موکا اکسپرس قهوه‌سازی برای عموم

“برای نوشیدن یک فنجان قهوه‌ی مرغوب، دیگر لازم نیست راهی قهوه‌خانه شوید.” کارزارهای تبلیغاتی بیالتی با تمرکز بر القای این مفهوم به مردم عادی جامعه طرح‌ریزی شدند. تهیه‌ی قهوه‌ی خانگی با کیفیتی هم‌سنگ کافه‌ها و قهوه‌خانه‌ها تا پیش از آن منحصرا با استفاده‌ از ابزارهایی گران‌قیمت میسر بود که خرید آن‌ها تنها از عهده‌ی مردم طبقه متوسط و بالای جامعه برمی‌آمد. قهوه‌نوشی در کافه‌ها فعالیتی اجتماعی به حساب می‌آمد و از طرف دیگر، قهوه‌سازهای آن زمان عموما ماشین‌هایی حرفه‌ای، بزرگ و گران‌قیمت بودند که صرفا برای استفاده‌ی باریستاها طراحی و عرضه می‌شدند و طبیعتا به‌کارگیری آن‌ها در خانه ناممکن بود. حالا قهوه‌سازی کاربردی ابداع شده که هم کوچک است و هم اقتصادی و به قهوه‌نوش‌ها امکان تهیه‌ی قهوه‌ای به‌نسبت غلیظ و خوش‌طعم در خانه را می‌دهد. بدین ترتیب موکا اکسپرس بیالتی جایگزین قهوه‌ساز‌های ابتدایی اواخر قرن ۱۹ مانند قهوه‌جوش ناپلی می‌شود.

در وبلاگ آشپزخانه راز آمده است:

[quote style=”boxed”]تاثیر این قوری در اقتصاد و روابط قدرت در آشپزی، شبیه تاثیر گرامافون در اقتصاد موسیقی بوده است. همانطور که گرامافون انحصار اجرا را از تالارهای موسیقی و اپرا گرفت، موکا اکسپرسِ بیالتی هم انحصار قهوه‌ی عالی را از قهوه‌خانه‌هایی که از دستگاه‌های گرانقیمت اسپرسوساز استفاده می‌کرده‌اند، خارج کرد و حالا هر کسی با هزینه‌ی اندک می‌توانست و می‌تواند قهوه‌ی باکیفیت […] بخورد.[/quote]

 امروزه قهوه‌ساز کوچک آقای بیالتی ابزاری‌ست نمادین برای بسیاری از قهوه‌نوش‌های سراسر دنیا؛ شاید معروف‌ترین مصنوعی که عنوان ساخت ایتالیا بر آن درج شده است. ابداع موکا اکسپرس بیالتی را می‌توان سرآغاز فرهنگ قهوه‌نوشی در خانه دانست که در میانه‌های قرن بیستم و همزمان با صنعتی شدن اروپا پا گرفت و تا به امروز ادامه پیدا کرده است. ایتالیایی‌های قهوه‌نوش مفتخرند که در خانه‌های علاقمندان به قهوه در سرتاسر دنیا، یادگاری از فرهنگ غنی قهوه‌شان می‌بینند.

تا سال ۱۹۴۰ بیالتی سالانه حدود ۱۰هزار قهوه‌ساز می‌فروخت. او در بازارهای محلی بساطی علم می‌کرد و خود شخصا قهوه‌سازهای دست‌سازش را می‌فروخت. آلفونسو البته بعدها به تبلیغات محدود و محلی روی آورد، اما هیچ‌گاه به فکر تولید صنعتی این محصول در سطحی ملی و جهانی نیافتاد. با پایان جنگ جهانی دوم و بازگشت رناتو پسر آلفونسو از آلمان، مدیریت برند بیالتی به او محول می‌شود. رناتو تبلیغاتی گسترده در سطح رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله را آغاز می‌کند و موفق می‌شود به تولید روزانه ۱۰۰۰ قهوه‌ساز دست پیدا کند. تصویر بالا تبلیغات بیلبوردی بیالتی در جریان نمایشگاهی در شهر میلان را نشان می‌دهد. روی بیلبورد نوشته شده: “اسپرسویی در خانه درست مانند اسپرسویی در بار”

منابع + + + + + + +