نفیسه آزاد | رامیار خلیلی | صفا هراتیان
برایان کوان (Brian Cowan) در ابتدای کتاب «زندگی اجتماعی قهوه» می‌نویسد: «سال‌هاست به این موضوع فکر می‌کنم که چه چیزی باعث شد بریتانیای قرن هفدم آداب نوشیدن یک نوشیدنی خارجی را بپذیرد؟ چرا یک نهاد اجتماعی کاملا جدید به اسم «قهوه‌خانه» برای مصرف این نوشیدنی پدید آمد؟» کوان در ادامه کتاب خود پاسخ‌ها را با سه واژه «کنجکاوی»، «تجارت» و «جامعه مدنی» پاسخ می‌دهد و در نهایت نتیجه می‌گیرد که قهوه فقط یک نوشیدنی جدید نبود، بلکه یک نهاد اجتماعی جدید به زندگی بریتانیا در قرن هفدهم اضافه کرد که تا امروز ماندگار است.
سوال ما در ایران – اگر قرار باشد سوالی در ارتباط با قهوه بپرسیم – کمی متفاوت است. خاورمیانه مبدا صدور این نوشیدنی و البته نهاد اجتماعی مرتبط با آن در قرن هفدهم بوده است. اما در روندی که موضوع این گزارش نیست، قهوه در «قهوه‌خانه‌ها» کم‌کم حذف شد و چای جای آن را گرفت؛ تا اینکه حال به‌نظر می‌رسد در قرن بیست‌ویکم این‌بار در هیاتی – احتمالا – متفاوت از گذشته در کانون توجه قرار گرفته است.
اگر بر سر وجود نشانه‌هایی از این هیات متفاوت اتفاق‌نظر داشته باشیم، سوال حالا این است که این هیات متفاوت شامل چه ویژگی‌هایی است؟ چه آدابی دارد؟ و آیا نهاد اجتماعی ویژه خود را ساخته است یا نه؟
امروز به نظر می‌رسد جامعه‌ای هرچند کوچک حول «قهوه» شکل گرفته است. از واردکنندگان و تولید‌کنندگان و توزیع‌کنندگان قهوه، تا علاقمندان نوشیدن قهوه که سلایق و علایق خاصی دارند و برای آن هزینه می‌پردازند؛ تا مکان‌های خاص نوشیدن قهوه مثل کافه‌ها که مکان‌های نوظهور یا دست‌کم رو به ازدیاد نوشیدن قهوه هستند. ما از مشخصات جامعه‌ای که در حال شکل گرفتن است چیز زیادی نمی‌دانیم.
طرح اولیه این پژوهش برای تیمی که آن را انجام داده‌اند برداشتن نخستین گام‌ها برای روشن‌تر کردن زوایای دیدنی این جامعه در حال شکل‌گیری و رشد است. از این رو مطالعه‌ای اکتشافی به حساب می‌آید.
این جستجوی کوچک را از نمایشگاه قهوه که در شهریورماه امسال در محل بوستان گفت‌وگو برگزار شد آغاز کردیم. با استفاده از امکانات غرفه آیکافی مراجعه‌کنندگان را دعوت به نوشیدن قهوه کردیم و در عین‌حال که نظرشان را درباره طعم قهوه پرسیدیم از آنها خواستیم تا پرسشنامه‌ی بسیار کوتاه و ساده‌ای را در ارتباط با عادت‌های قهوه‌نوشی خود پر کنند. آنچه خواهید خواند نتایج توصیفی نتایج این پرسشنامه است.
نیز ببینید ~ یادداشت سردبیر
پروژه ذائقه‌سنجی قهوه ایران: پاسخ به یک دغدغه شخصی و نیاز عمومی
در خواندن این گزارش باید به موارد زیر توجه داشته باشید:
این نتایج قابلیت تعمیم به جامعه بزرگ‌تر را ندارد و تنها مجموع نظرات کسانی است که پرسشنامه ما را پر کرده‌اند.
همانطور که گفته شد این یک مطالعه اکتشافی است در مورد جامعه‌ای که ما تقریبا چیزی از آن نمی‌دانیم؛ بنابراین فرضیاتی برای اثبات یا رد کردن ندارد. در عوض از نتایج به‌دست آمده می‌توان فرضیاتی برای مطالعات آینده استخراج کرد، این فرضیات در بخش نتایج و در هر قسمت جداگانه آمده‌اند.
نتایج این مطالعه می‌تواند نقطه آغازی بر این بحث باشد که چه سوالاتی اهمیت پاسخ‌دهی دارند یا ما در جامعه قهوه‌نوش به‌دنبال چه محورهایی می‌توانیم بگردیم؛ و در نهایت اینکه نتایج مطالعه گرچه قابلیت تعمیم ندارد ولی می‌تواند از تصویر نهایی که در طی مطالعات دیگر تکمیل می‌شود یک شمای کلی به‌دست دهد و بنابراین برای ذی‌نفعان و علاقمندان این حوزه جذابیت‌های زیادی دارد.
سوال چیست؟
چه کسانی در ایران امروز قهوه می‌نوشند؟ آیا این قهوه‌نوشی برای آنها هم‌زمان مجموعه‌ای از معناهای اجتماعی را نیز در بر دارد؟ چطور قهوه می‌نوشند؟ آیا محل نوشیدن قهوه فضای خصوصی است یا نوشیدن قهوه به یک فضای عمومی مثل کافه گره خورده است؟
تیم انجام‌دهنده این مطالعه پاسخ این سوالات را نمی‌دانست، شاید هنوز هم به قاطعیت نداند، اما دانستن آن از جهات بسیاری برای ما مهم و جذاب بود. دو بعد مهم‌تر آن: اول جذابیت‌های تجاری قهوه برای فعالان بازار و دوم جذابیت‌های جامعه‌شناختی آن برای تحلیل‌گران.
به نظر می‌رسد قهوه در بازگشت خود به مبدا، با نهاد‌ها، قوانین اقتصادی و بازار و در نهایت گروه اجتماعی خاصی گره خورده که هنوز برای ما ناشناخته است. ما بر این عقیده نیستیم که این پژوهش به تمامی آن سوالات پاسخ خواهد داد، اما گام‌های آغازینی است که شاید این پاسخ‌ها را کمی روشن‌تر کند. به‌ویژه در این مطالعه ما بر عادت‌های قهوه‌نوشی مراجعه‌کنندگان تمرکز داشتیم و تلاش کردیم تا یک شمای کلی از عادت‌های قهوه‌نوشی ترسیم کنیم. بنابراین از مراجعه‌کنندگان به نمایشگاه قهوه خواستیم به چند سوال کوتاه در مورد عادت‌های نوشیدن قهوه خود پاسخ دهند. نتایج این طرح یک پاسخ اولیه به سوالاتی است که در طرح‌های کوچک و بزرگ دیگر می‌توان به آن پاسخ‌های دقیق‌تری داد. اینجا شما توصیفی خواهید دید از گروهی که به عنوان بازدیدکنندگان نمایشگاه قهوه به سوالات ما پاسخ داده‌اند.
در این گزارش ابتدا شرحی توصیفی از پاسخ‌دهندگان خواهیم داشت. تعداد نفرات، توزیع سنی، توزیع جنسی، محل تولد و …. در ادامه ارتباط و نسبت این متغیرها را با سوالاتی در مورد نحوه نوشیدن قهوه، دفعات نوشیدن قهوه و … می‌بینیم. نتیجه این طرح، تصویری ابتدایی از جامعه قهوه‌نوش ایران به دست می‌دهد که گرچه قابل تعمیم نیست ولی می‌تواند تخیل در باب سوالات بعدی و طرح‌های بعدی را تسهیل کند.
تعداد پرسشنامهها: ۴۵۷
ملاحظاتی در ارتباط با گردآوری داده‌ها
- محیط انجام طرح
تمام کسانی که پرسشنامه را پر کردند مراجعان نمایشگاه قهوه بودند. آنها به قصد گذراندن ساعتی در نمایشگاه آمده بودند؛ حال یا به دلایل حرفه‌ای و تخصصی یا کاملا تفریحی. اما در هر دو صورت انتظار پر کردن یک پرسشنامه را نداشتند.
- پرسشگران
برای پر کردن پرسشنامهها از نیروهای داوطلب و غیرحرفه‌ای استفاده شده است، به همین دلیل برخی از پرسشنامهها اشکالاتی در نحوه پر شدن داشتند یا به دلیل یک‌دست نبودن با بقیه پرسشنامهها مجبور به حذف آنها شدیم.
- تاثیرات متقابل افراد بر هم
در زمان پر کردن پرسشنامهها هم‌زمان چند نفر مشغول نوشتن جواب بودند و به تناسب نسبتی که با هم داشتند، ممکن بود با هم مشورت کرده یا بر نظرات هم تاثیر بگذارند. تا حد امکان تلاش شده است از این اثرات متقابل جلوگیری شود ولی به هرحال یکی از چالش‌های اجرای طرح بوده است.
روش‌شناسی
بخش اول: مقایسه‌های زوجی
بخش دوم: پیمایش میدانی
پرسشنامه این پیمایش در سه بخش تدوین شده است. بخش اول به اطلاعات زمینه‌ای پاسخگویان مرتبط است و دو بخش دیگر شامل اول) نوع و میزان تکرار قهوه‌نوشی و دوم) به عادات خرید و دم‌آوری قهوه در میان پاسخگویان می‌پردازد. در نمونه‌گیری ترجیح خاصی وجود نداشته است، تلاش برای برقراری تعادل جنسی انجام شده اما به دلیل غیرقابل کنترل بودن ورودی پاسخگویان که بازدیدکنندگان نمایشگاه قهوه بودند این تعادل برقرار نشده که خود این موضوع داده‌ای مهم است.
پرسشنامه پیش رو با توجه به پرسشنامه‌های دیگری که در کشورهای دیگر برای سنجش ذائقه قهوه یا جامعه حول نوعی خاص از قهوه یا مطالعات بازار تدوین شده، طراحی شده است. از این پرسشنامهها با نظر تیم پژوهش سوالاتی حذف و سوالات دیگری اضافه شده است.
سوالات تخصصی درک حسی قهوه با توجه به تخمین از مشخصات پاسخگویان از پرسشنامه حذف شد (تخمینی که نتایج مطالعه نشان می‌دهد درست بوده است.) سوالاتی برای شناخت رفتار خرید قهوه در میان پاسخگویان به پرسشنامه اضافه شد و در نهایت سوالاتی باز در انتهای پرسشنامه قرار گرفت که به فراخور حوصله پاسخگویان پر شده‌اند.
هیچ آزمون آماری میان متغیرهای جمع‌آوری‌شده انجام نشده و داده‌ها صرفا بیان توصیفی اطلاعاتی هستند که گردآوری شده است. ورود داده‌ها پس از اتمام مراحل پرسشگری انجام شده و داده‌ها پس از اتمام ورود داده پالایش شده و پرسشنامه و داده‌های مخدوش از آن حذف شده است.
جدول شماره ۱
از مشارکت‌کنندگان در این پیمایش حدود ۷۲ درصد مرد و بقیه زن بوده‌اند که نسبت تا حد زیادی به نفع مردان است.
| مرد | ۳۲۴ (۷۱٫۸۴%) |
| زن | ۱۲۷ (۲۸٫۱۶%) |
با توجه به این جدول سه فرضیه می‌توان مطرح کرد:
× علاقه زنان به نمایشگاه قهوه بسیار کمتر از مردان بوده است.
× فعالان و علاقمندان قهوه بیشتر از بین مردان هستند.
× زنان با وجود حضور در نمایشگاه میل کمتری برای پرکردن پرسشنامه داشته‌اند.
صحت یا عدم صحت هیچ‌کدام از این گزاره‌ها را با پیمایش فعلی نمی‌توان تایید کرد.
جدول شماره ۲
۵۰ درصد مشارکت‌کنندگان در این پیمایش تحصیلات لیسانس و ۲۲ درصد فوق‌لیسانس و دکتری دارند. به این ترتیب کمی بیش از ۷۲ درصد مشارکت‌کنندگان در این پیمایش تحصیلات عالیه دارند که با توزیع آماری تحصیلات در شهر تهران متفاوت است.
| دیپلم | ۶۸ (۱۵٫۶%) |
| فوق دیپلم | ۳۲ (۷٫۳۴%) |
| لیسانس | ۲۱۹ (۵۰٫۲۳%) |
| فوق لیسانس و دکتری | ۹۷ (۲۲٫۲۵%) |
| دانش‌آموز | ۱۰ (۲٫۲۹%) |
| دانشجو | ۱۰ (۲٫۲۹%) |
با توجه به این نتایج دو فرضیه را می‌توان مطرح کرد:
× باهمستان (Community) قهوه در ایران جامعه‌ی تحصیل‌کرده‌ای است.
× کسانی که تحصیلات بالاتری دارند به شرکت در نظرسنجی‌ها تمایل بیشتری دارند.
جدول شماره ۳
از مشارکت‌کنندگان در پیمایش خواسته شده بود که رشته تحصیلی خود را بنویسند. در کدگذاری نهایی تنها دو دسته مرتبط با صنعت قهوه و غیرمرتبط را در نظر گرفتیم. رشته‌های تحصیلی مرتبط با غذا و نوشیدنی (فنی – حرفه‌ای) را مرتبط با قهوه در نظر گرفتیم؛ همچنین اگر کسی به دوره‌های تخصصی که گذرانده بود اشاره‌ای کرده بود. این تقسیم‌بندی مشخص می‌کند که تا چه حد این پیمایش نشان‌دهنده متخصصان و دست‌اندرکاران تخصصی قهوه است و تا چه حد نشان‌دهده نظرات جامعه قهوه‌نوش یا علاقمند به قهوه.
| مرتبط با صنعت قهوه | ۱۲ (۲٫۸۴%) |
| غیره | ۴۱۱ (۹۷٫۱۶%) |
همانطور که از جدول پیداست اکثریت غالب در این نظرسنجی با کسانی‌ست که تحصیلات یا دوره‌های تخصصی مرتبط با قهوه را نداشته و نگذرانده‌اند.
جدول شماره ۴
از مشارکت‌کنندگان پرسیده شده که اولویت آنها در انتخاب نوشیدنی گرم چیست. ۷۸/۷ درصد شرکت‌کنندگان به قهوه به عنوان اولین اولویت نوشیدنی گرم اشاره کرده‌اند؛ در حالی‌که نزدیک به ۱۱ درصد چای را به عنوان نوشیدنی اول انتخاب کرده‌اند. از میان کسانی که قهوه را به عنوان نوشیدنی اول انتخاب کردند ۷۷ درصد مرد و مابقی زن بوده‌اند که با توجه به نرخ مشارکت پایین‌تر زنان در این پیمایش لزوما به معنای اینکه مردان قهوه را بیشتر از زنان به‌عنوان نوشیدنی گرم اول می‌پسندند نیست. اما نسبت برابر زنان و مردان در انتخاب چای به عنوان نوشیدنی اول، شاید به این معنا باشد که زنان مشارکت‌کننده در این طرح بیشتر از مردان تمایل به چای به عنوان نوشیدنی داشته‌اند.
| کل | مرد | زن | |
| چای | ۴۶ (۱۰٫۹۸%) | ۲۳ (۵۰٫%) | ۲۳ (۵۰٫%) |
| قهوه | ۳۳۰ (۷۸٫۷۶%) | ۲۵۵ (۷۷٫۲۷%) | ۷۰ (۲۱٫۲۱%) |
| شکلات گرم | ۲۵ (۵٫۹۷%) | ۱۲ (۴۸٫%) | ۱۳ (۵۲٫%) |
| دم‌نوش‌های گیاهی | ۱۸ (۴٫۳۰%) | ۹ (۵۰٫%) | ۹ (۵۰٫%) |
با توجه به این نتایج فرضیات زیر را می‌توان مطرح کرد:
× قهوه بین مردان محبوبیت بیشتری دارد تا زنان.
× در رقابت میان نوشیدنی‌های گرم بعد از قهوه، چای با اختلاف زیاد نسبت به قهوه مقام اول را دارد.
علاوه بر این، نگاهی به جدول توزیع سنی همین سوال نشان می‌دهد که بیشترین تعداد (و نه لزوما بیشترین درصد در همان بازه سنی) در میان کسانی که قهوه را انتخاب اول خود دانسته‌اند، متعلق به افراد ۲۹-۲۴ سال است و دومین رتبه متعلق به مردان ۲۴-۱۹ سال است. با توجه به داده‌های این جدول می‌توان فرضیه اول بالا را به این صورت اصلاح کرد:
× قهوه در میان مردان جوان ۲۹-۱۹ سال محبوبیت بیشتری به نسبت دیگر گروه‌های سنی و جنسی دارد.
جدول شماره ۵
۳۵ درصد از مشارکت‌کنندگان در این پیمایش روزانه بیش از دو بار قهوه می‌نوشند که ۸۵ درصد آنها مرد هستند. حتی با در نظر داشتن نسبت پایین مشارکت زنان در این پیمایش می‌توان از ترکیب سوال قبل و این سوال به این نتیجه رسید که: زنان شرکت‌کننده در این پیمایش به نسبت مردان میزان مصرف و علاقه کمتری به قهوه دارند که قاعدتا سنجش آن در جامعه بزرگ‌تر از نمونه این پیمایش جالب خواهد بود.
۵۰ درصد از شرکت‌کنندگان روزی یک بار یا دو بار مصرف قهوه دارند که درصد بسیار بالایی از مجموع شرکت‌کنندگان است. در واقع غلبه با کسانی است که روزی یک یا دو بار قهوه می‌نوشند و درصد فراوانی آنها هم نسبتا نزدیک است. ۱۵ درصد اصلا مصرف قهوه ندارند که نزدیک به ۵۸ درصد آنها زن هستند. با توجه به جامعه آماری خاص، درصد قابل توجهی است.
| کل | مرد | زن | |
| یک بار | ۱۱۶ (۲۵٫۶۶%) | ۷۳ (۶۲٫۹۳%) | ۳۹ (۳۳٫۶۲%) |
| دو بار | ۱۱۱ (۲۴٫۵۶%) | ۸۳ (۷۴٫۷۷%) | ۲۸ (۲۵٫۲۳%) |
| بیش از دوبار | ۱۵۹ (۳۵٫۱۸%) | ۱۳۶ (۸۵٫۵۳%) | ۲۲ (۱۳٫۸۴%) |
| روزانه مصرف قهوه ندارم | ۶۶ (۱۴٫۶۰%) | ۲۸ (۴۲٫۴۲%) | ۳۸ (۵۷٫۵۸%) |
فرضیاتی که با استفاده از این داده‌ها می‌توان به آنها اشاره کرد:
× زنان به‌طور کلی کمتر از مردان مصرف‌کننده قهوه هستند. (داده‌های این پیمایش این موضوع را تایید می‌کنند اما قابلیت تعمیم ندارد.)
× در میان مصرف‌کنندگان قهوه غلبه با کسانی است که روزی یک یا دو فنجان قهوه می‌نوشند.
جدول شماره ۶
بیش از ۸۱ درصد مشارکت‌کنندگان در این طرح در منزل خود قهوه می‌نوشند که از این تعداد ۳۰ درصد آنها زن هستند. در میان کسانی که در خانه قهوه نمی‌نوشند تنها ۱۵ درصد را زنان تشکیل می‌دهند (۱۳ نفر).
| کل | مرد | زن | |
| آری | ۳۷۰ (۸۱٫۵۰%) | ۲۵۲ (۶۸٫۱۱%) | ۱۱۴ (۳۰٫۸۱%) |
| خیر | ۸۴ (۱۸٫۵۰%) | ۷۰ (۸۳٫۳۳%) | ۱۳ (۱۵٫۴۸%) |
سوالاتی که با توجه به این داده‌ها می‌توان مطرح کرد:
× آیا زنان به نسبت مردان تمایل بیشتری برای نوشیدن قهوه در منزل دارند (به جای مراجعه به کافه یا رستوران؟)
× آیا بین میزان مصرف قهوه و نوشیدن قهوه در مکان‌های عمومی ربط معناداری وجود دارد؟
علاوه بر این، جدول توزیع سنی پاسخ‌دهندگان این سوال نشان می‌دهد که بخش بزرگی از افراد ۲۴ تا ۲۹ ساله در منزل خود مصرف قهوه دارند. نکته دیگر درصد بالای مصرف قهوه در منزل در میان افراد ۴۴ سال به بالاست. با اینکه تعداد شرکت‌کنندگان در این پیمایش از این گروه سنی کم بوده است اما نزدیک به ۱۰۰ درصد آنها در منزل قهوه مصرف می‌کنند.
جدول شماره ۷
۷۴ درصد پاسخ‌دهندگان اعلام کرده‌اند که قهوه مورد نیاز خود را از قهوه‌فروشی‌های تخصصی تهیه می‌کنند. باید به این موضوع توجه داشت که عبارت «قهوه‌فروشی تخصصی» ممکن است در پاسخ‌دهندگان سوگیری ایجاد کرده باشد. اما به نظر می‌رسد زنان بیشتر از مردان تمایل به خرید قهوه از سوپرمارکت محل یا هرجایی که دسترسی بیشتری داشته باشند، دارند. ۵۰ درصد از کسانی که اعلام کرده‌اند قهوه موردنیاز خود برای مصرف خانگی را از هرجایی که دسترسی بیشتری داشته باشند تهیه می‌کنند زنان هستند که با توجه به سهم ۲۸ درصدی آنها از کل پاسخگویان سهم قابل‌توجهی است. این نتیجه با توجه به اینکه زنان بیشتر از مردان میل به مصرف قهوه در خانه دارند یافته مهمی است.
| کل | مرد | زن | |
| سوپر مارکت محل | ۴۰ (۱۱٫۵۶%) | ۲۶ (۶۵٫۰۰%) | ۱۴ (۳۵٫۰۰%) |
| قهوه‌فروشی‌های تخصصی | ۲۵۶ (۷۳٫۹۹%) | ۱۹۰ (۷۴٫۲۲%) | ۶۴ (۲۵٫۰۰%) |
| از هر جای در دسترس | ۵۰ (۱۴٫۴۵%) | ۲۴ (۴۸٫۰۰%) | ۲۵ (۵۰٫۰۰%) |
فرضیاتی که می‌توان با توجه به این داده‌ها مطرح کرد:
× مصرف قهوه زنان به نسبت مردان بیشتر خانگی است.
× زنان به عنوان مصرف‌کننده مهم قهوه در خانه وسواس زیادی در خرید قهوه ندارند؛ بنابراین هر قهوه‌ای توزیع بهتری داشته باشد فروش بیشتری خواهد داشت.
× فضای عمومی مناسب و زمان فراغت کافی برای نوشیدن قهوه برای زنان کمتر از مردان است.
جدول شماره ۸
در میان پاسخ‌دهندگان این پیمایش، معیار طعم برای خرید قهوه، برنده قطعی میان سه معیار دیگر یعنی «قیمت»، «در دسترس بودن» و «برند» است. البته با توجه به اینکه برای قیمت هیچ حداقل و حداکثری در این سوال مطرح نشده می‌توان کمی این پاسخ را با چالش مواجه کرد. اما میان زنان طعم برنده قطعی‌تری است. تنها ۸ نفر از زنان یعنی چیزی حدود ۲ درصد آنها معیا‌رهای دیگر را به طعم ارجح دانسته‌اند.
| کل | مرد | زن | |
| طعم | ۳۶۱ (۹۱٫۳۹%) | ۲۵۲ (۶۹٫۸۱%) | ۱۰۵ (۲۹٫۰۹%) |
| قیمت | ۹ (۲٫۲۸%) | ۷ (۱٫۹۴%) | ۲ (۰٫۵۵%) |
| در دسترس بودن | ۱۰ (۲٫۵۳%) | ۷ (۱٫۹۴%) | ۲ (۰٫۵۵%) |
| برند | ۱۵ (۳٫۸۰%) | ۱۱ (۳٫۰۵%) | ۴ (۱٫۱۱%) |
فرضیاتی که می‌توان با توجه به این داده‌ها مطرح کرد:
× گروه مخاطب قهوه‌های بسته‌بندی‌شده و توزیع‌شده در فروشگاه‌ها زن هستند.
× مردان تمایل بیشتری برای خرید قهوه از فروشگاه‌های تخصصی قهوه دارند (با توجه به اینکه ۸۱ درصد پاسخگویان در منزل قهوه می‌نوشند اما ۸۳ درصد کسانی که در منزل قهوه نمی‌خورند مردان هستند.)
جمع‌بندی و ایده‌هایی برای پژوهش‌های بعدی
گزارشی که خواندید نتیجه پژوهشی کوچک در دنیای رو به رشد قهوه در ایران است که همه اهمیت آن در باز کردن راه چنین پژوهش‌هایی در این حوزه است. این پژوهش را باید یک پژوهش اکتشافی به حساب آورد که نتایج آن چنانچه که نوشتیم می‌تواند راهنمای پژوهش‌های بعدی در این زمینه باشد. چنین پژوهش‌هایی علاوه بر آنکه برای ذی‌نفعان اقتصادی بازار قهوه اهمیت زیادی دارد (مثلا این یافته که زنان بیشترین مشتریان قهوه‌های بسته‌بندی در فروشگاه‌ها هستند) می‌تواند در سطحی دیگر مورد‌توجه جامعه‌شناسان باشد. توجه به این سوال که آیا واقعا قهوه با یک سبک زندگی خاص در ایران گره خورده است یا نه؟ اینکه آیا مفاهیم و ارزش‌های انضمامی به قهوه وجود دارد یا خیر؟ یا اینکه درک جامعه قهوه‌نوش از خود چگونه است و از چه متغیرهای دیگری تاثیر می‌پذیرد، تنها نمونه‌هایی از سوال‌هایی است که می‌توان در این زمینه مورد واکاوی قرار داد.
در نتایج همین پژوهش مشخص می‌شود که ظاهرا «جنسیت» در نوع و میزان مصرف قهوه تاثیرگذار است. زنان رویکردهای متفاوتی از مردان در خرید و نوشیدن قهوه دارند. یا به نظر می‌رسد مصرف قهوه در میان متولدین دهه هفتاد محبوبیت بیشتری دارد، یا جامعه قهوه‌نوش جامعه نسبتا تحصیل‌کرده‌ای است. همانطور که گفته شد این‌ها تنها سرنخ‌هایی هستند برای دنبال کردن مسیر آینده قهوه در ایران و شاید پاسخ به این سوال مهم و جذاب «کوان» که آیا پیرامون قهوه یک زندگی اجتماعی شکل گرفته است؟ اگر بله ویژگی‌های این زندگی اجتماعی چیست؟
حرکت بسیار ارزشمند و درخور احترامی بود. همانطور که اشاره شد می‌تواند پایه‌ریز تحقیقات بعدی باشد. به نوبه‌ی خودم از شما و این حرکت ارزشمندتان سپاسگزارم.
بسیار عالی بود. ممنون از تیم ایکافی
بسیار ارزشمند و راهگشاست اقدامتون.
منتظر انتشار باقی نتایج هستم.