کاتورا از زیرگونه‌های جهش‌یافته‌ی طبیعی بوربون است که اولین بار بین سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸ در ایالت میناس گریاس (Minas Gerais) برزیل کشف شد. اندازه‌ی گیلاس قهوه کاتورا به‌نسبت کوچک است، گیلاس‌ها بر سرشاخه‌ها متراکم‌اند و باردهی خوبی دارد. کاتورا به‌شدت نسبت به آفت زنگ برگ حساس است. علی‌رغم حساسیت کاتورا به آفت زنگ برگ، بسیاری از کشاورزان به‌دلیل اندازه‌ی کوچک گیلاس‌های این زیرگونه و امکان کشت متراکم درختان آن و نیز باردهی آن بر شاخه‌های ثانویه، بدان علاقه‌مندند؛ باردهی بر شاخه‌های ثانویه به کشاورزان این امکان را می‌دهد که در فضایی معین، میوه‌های بیشتری کشت کنند.
آمریکای مرکزی به نوعی خاستگاه تجاری این زیرگونه به‌حساب می‌آید.
در این سری از مقالات از درس‌نامه قهوه سبز آیکافی با حمایت قهوه توبک (بازرگانی موثق) به معرفی معروف‌ترین زیرگونه‌های قهوه پرداخته‌ایم.
آیکافی – نام کاتورا از کلمه‌ی Guarani به‌معنای «کوچک» گرفته شده و نام دیگر آن نانیکو (Nanico) است. پس از کشف کاتورا، از سال ۱۹۳۷ انستیتو آگرونومیکو (IAC) سائوپائولو در کامپیناس برزیل عهده‌دار مطالعه و گزینش¹ این زیرگونه شد. در این شیوه از گزینش که گزینش انبوه (mass selection) خوانده می‌شود، نسل جدید میوه‌ها را از بین دانه‌های درختانی که عملکرد و باردهی بهتری دارند برمی‌گزینند و این فرایند را به تناوب تکرار می‌کنند.
با آن‌که کاتورا اولین بار در برزیل کشف شد، اما هیچ‌گاه از این کشور به دنیای قهوه معرفی نشد. کاتورا در دهه‌ی ۱۹۴۰ به گواتمالا رسید و به‌مدت سه دهه در همین کشور ماند. بعد از آن بود که سفر کاتورا از گواتمالا به کاستاریکا، هندوراس، پاناما و نیکاراگوئه رسید. امروزه کاتورا یکی از مطرح‌ترین زیرگونه‌های قهوه در آمریکای مرکزی به‌حساب می‌آید؛ به‌طوری که کیفیت «رقم»²های جدید را معمولا با مقایسه با کاتورا می‌سنجند. تا سال ۲۰۰۸ بیش از نیمی از قهوه‌ی تولیدی کلمبیا از زیرگونه‌ی کاتورا بود؛ تا آن‌که در این سال طرح تشویقی دولت کلمبیا برای جایگزینی بیش از سه میلیارد درخت قهوه کاتورای این کشور با زیرگونه‌ی کاستیلو (castillo) به اجرا درآمد که مقاومت بیشتری نسبت به آفت زنگ برگ دارد.
کاتورا اولین جهش طبیعی زیرگونه‌های قهوه بوده که پایه‌ی بسیاری از رقم‌های امروز مانند کاتورای قرمز و کاتورای زرد را تشکیل می‌دهد. به علت کوتاه بودن درخت و فاصله‌ی کمتر شاخه‌ها از یکدیگر، باردهی آن به نسبت بوربون بهتر است؛ ولی نیاز به مراقبت و کوددهی بیشتری دارد. کاتورا زودتر به بار می‌نشیند و در مقایسه با باقی زیرگونه‌های قدیمی عربیکا مقاومت بیشتری نسبت به آفت‌ها دارد؛ هرچند همچنان جزو زیرگونه‌های حساس به‌حساب می‌آید.
کاتورا درست مانند پدرش بوربون خود را با بسیاری از محیط‌های کشت تطابق می‌دهد؛ با این‌حال در مناطقی با ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح دریا و میزان بارش ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ میلی‌متر در سال بهترین عملکرد را دارد. در ارتفاعات بالاتر، کیفیت قهوه بهبود یافته اما باردهی کاهش می‌یابد.
کاتورا همچنین به‌عنوان یکی از والدین گروه رقم‌های کاتیمور (catimor) نیز معروف است.
در توصیف حسی زیرگونه‌ی کاتورا آورده‌اند که اسیدیته‌ای عیان و تن‌واری کم تا میانه دارد و شفافیت و شیرینی‌اش نسبت به پدرش بوربون کمتر است.
¹ – selection: تشخیص افراد یا رگه‌هایی که در یک جمعیت نامتجانس برتر از دیگران هستند. فرهنگستان زبان و ادب فارسی [زیست‌شناسی-ژن‌شناسی و زیست‌فنّاوری، کشاورزی-زراعت و اصلاح نباتات]
² – cultivar: رقم، تیپ یا کولتیوار به انواعی از گونه‌های یک گیاه خاص می‌گویند که با شرایط محیطی به‌طور طبیعی یا مصنوعی منطبق شده یا بازده یا مقاومت آنها را نسبت به دیگر همگونه‌هایشان افزایش داده‌اند.
منابع
https://www.coffeehunter.com/knowledge-centre/caturra/
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_coffee_varieties
https://varieties.worldcoffeeresearch.org/varieties/caturra
https://www.stumptowncoffee.com/varieties/
قهوه توبک حامی درس‌نامه قهوه سبز آیکافی
هلدینگ موثق از بیش از نیم قرن پیش فعالیت تجاری خود را در عرصه واردات، فروش و پخش مواد غذایی آغاز کرده است. از جمله کالاهای اصلی این گروه «قهوه سبز» است. در حال حاضر بیش از ۴۰ قهوه تجاری از کشورهای مختلف تولیدکننده‌ی قهوه در دنیا با برند «قهوه توبک» در سبد محصولات هلدینگ موثق دیده می‌شود. همچنین در سال‌های اخیر توجه به طیف قهوه‌های تخصصی در کانون توجه این مجموعه قرار گفته است. برای کسب آگاهی و اطلاعات بیشتر می‌توانید به وب‌سایت هلدینگ موثق و قهوه توبک مراجعه کنید.
