قهوه می‌تواند سرطان‌زا باشد ولی برای کسی مهم نیست

ماده‌ای در قهوه وجود دارد به نام اکریلاماید که سرطان‌زاست. یک گزاره‌ی ساده‌ی علمی که سال‌ها از کشف آن می‌گذرد ولی به‌تازگی دادگاهی در کالیفرنیا حکمی صادر کرده که بر اساس آن تولید‌کنندگان و عرضه‌کنندگان قهوه در این ایالت باید روی محصولات‌شان برچسبی بزنند که قهوه را سرطان‌زا معرفی می‌کند. این دعوای قضایی و حکم دادگاه، قهوه و خطر ابتلا به سرطان را تبدیل به تیتر بسیاری از رسانه‌ها کرده.

آیکافی – کمپانی‌های بزرگ تولید و توزیع قهوه البته بی‌کار ننشسته‌اند و در پاسخ به انتقادات و این حکم تمام توان اقتصادی و رسانه‌ای‌شان را بسیج کرده‌اند تا خطر مصرف مستمر قهوه را کم‌رنگ جلوه دهند و به مصرف‌کنندگان بگویند نگران نباشید «قهوه دوست شماست».

داستان از چه قرار است

حکم دادگاه نتیجه‌ی یک دعوای حقوقی هفت ساله میان یک سازمان عام‌المنفعه به نام انجمن آموزش و پژوهش در مورد مواد سمی و شرکت‌های تولید و عرضه‌ی قهوه مانند استارباکس است. این حکم می‌تواند شرکت‌های تولیدی قهوه را ملزم کند که روی محصولات‌شان برچسبی بزنند که به مصرف‌کننده اخطار می‌دهد قهوه می‌تواند سرطان‌زا باشد.

اکریلاماید (acrylamide) موقع برشته‌کاری در قهوه تولید می‌شود و دانشمندان بر این باورند که این ماده سرطان‌زا است.

در نظام بهداشت و درمان ایالت کالیفرنیا لیستی از مواد سرطان‌زا وجود دارد و اکریلاماید از سال ۱۹۹۰ در این لیست بوده. بنا بر قوانین ایالتی مصوب ۱۹۸۶ تولیدکنندگان و فروشندگان باید به مصرف‌کنندگان در مورد وجود این مواد در محصولات‌شان اخطار بدهند.

طبیعتاً کمپانی‌های بزرگ چند ملیتی که نسل‌ها است از کنار عادت (برخی ممکن است بگویند اعتیاد) جامعه به قهوه‌نوشی جیب‌هایشان را پرپول کرده‌اند بی‌کار نمی‌نشینند و استراتژی محکمی برای مقابله با زیان‌های احتمالی اقتصادی تهیه می‌کنند.

رسانه متحد سرمایه

تلاش‌ها به این‌جا ختم نمی‌شود و رسانه‌ها نیز به حکم دادگاه واکنش نشان داده‌اند. به عنوان مثال دومینیک راش (Dominic Rushe) مقاله‌ای برای گاردین نوشته تحت‌عنوان «قهوه خوردن را رها کنیم؟ عمرا! پاسخ اهالی نیویورک به حکم دادگاه کالیفرنیا»، که در آن مدعی می‌شود با عده‌ای از ساکنان نیویورک در مورد حکم دادگاه مصاحبه کرده. راش در این مقاله می‌گوید که عده‌ی کثیری حتی حکم دادگاه را جدی نگرفته‌اند و به خواننده می‌گوید سبک زندگی امروزی و تحمل فشار کار و زندگی مدرن بدون قهوه غیرممکن است.

یا وب‌سایت Heal with Food مقاله‌ای منتشر کرده که این‌طور شروع می‌شود: «با وجود آن‌که میزان اکریلاماید در قهوه‌ی برشته‌شده به‌صورت چشم‌گیری بالا است اما در مجموع تنها ۶ درصد اکریلاماید موجود در رژیم غذایی آمریکایی‌ها از قهوه‌ی دم‌کرده می‌آید.»

بگذارید این عبارت را جور دیگر بگویم: درست است در قهوه اکریلاماید وجود دارد و این ماده سرطان‌زا است ولی نگران نباشید میزان اکریلاماید قهوه آن‌قدرها زیاد نیست. یا کمی صریح‌تر: قهوه ممکن است شما را بکشد ولی نه هم‌این امروز.

تکنیکی که نویسنده‌ی گاردین و Heal with Food هردو به کار برده‌اند چیست؟ هفته‌ای نمی‌گذرد که دانشمندان و پزشکان چیزی در سبک زندگی شهری پیدا کنند که در بلند‌مدت کشنده است یا سلامت انسان را به خطر می‌اندازد.

نکته این‌جا است که افراد تا یک حدی سعی می‌کنند مراقب سلامت‌شان باشند ولی از جایی به بعد از شنیدن این همه گزارش منفی و نگران‌کننده خسته می‌شوند و ترجیح می‌دهند کسی به آن‌ها بگوید نگران نباشید، خطر آن‌قدر هم بزرگ نیست.

با هم‌این شیوه با وجود آن‌که شرکت‌های فروش دخانیات مجبورند روی محصولات‌شان برچسب‌هایی بزنند که سیگار کشیدن را سرطان‌زا معرفی می‌کند و به کارشان ادامه داده‌اند، تعداد سیگاری‌ها کم نشده. یا سیاست‌مداران و شرکت‌ها به جهان می‌گویند نگران گرمایش زمین و خشک‌سالی‌های بزرگ نباشید. شرکت‌های تولید و توزیع قهوه هم روی هم‌این خصلت انسانی حساب باز کرده‌اند.

واکنش اولیه‌ی صنایع

چند نمونه از این واکنش‌ها را ببینید. اتحادیه ملی قهوه‌ آمریکا (National Coffee Association) پس از صدور این حکم در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: «زدن چنین برچسبی روی قهوه گمراه‌کننده خواهد بود. راهنمای تغذیه‌ی دولت آمریکا قهوه را به‌عنوان گزینه‌ای برای سبک زندگی سالم معرفی کرده. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده قهوه سرطان‌زا نیست. افزون بر این‌ها پژوهش‌های بسیاری نشان داده‌اند که قهوه چه مزایایی برای سلامتی دارد.»

هم‌چنین در این بیانیه آمده که اتحادیه در حال بررسی تمام گزینه‌های موجود برای مقابله با این حکم است. این اقدامات می‌تواند شامل درخواست تجدید‌نظر و پیگیری‌های قانونی دیگر شود. رئیس اتحادیه و کمدین معروف بیل موری (‌Bill Murray) می‌گوید: «تحقیقات نشان داده‌ که قهوه یک نوشیدنی سالم است. این پرونده‌ی قضایی قانون را به سخره گرفته و هیچ کمکی به بهبود بهداشت عمومی نمی‌کند.»

بیل موری در ایمیلی به نیویورک تایمز نوشته که وجود اکریلاماید در قهوه قابل‌انکار نیست ولی میزان آن «ناچیز» است. او می‌افزاید: «اکریلاماید تنها ماده‌ی موجود در قهوه نیست و قهوه شامل صدها ماده‌ی مختلف می‌شود.»

برای آن‌که بهتر به عمق داستان پی ببرید دو مثال تاریخی از تولید و فروش مواد سمی (بله سمی) در ادامه می‌آورم.

مسمویت آرسنیک

امروزه از هر کسی که چند داستان جنایی خوانده باشد یا طرف‌دار سریال‌هایی مثل پوآرو یا خانوم مارپل و شرلوک هلمز بوده بپرسی می‌داند که آرسنیک سمی است کشنده.

سال ۱۷۷۵ کارل شل (Carl Sheele) رنگ سبزی کشف کرد که به آن سبز شل (Scheele’s Green) یا آرسنات مس می‌گفتند. این رنگ اوایل قرن ۱۹ تقریبا به‌طور کامل جایگزین کربنات مس شد که پیش از آن محبوب‌ترین رنگ سبز موجود در بازار بود. و درست حدس زده‌اید آرسنات مس در ترکیبات‌اش آرسنیک دارد.

پیش از آن‌که حتی این رنگ وارد بریتانیا شود، خطرات آن در اروپا شناخته‌ شده بود ولی تولید‌کنندگان این «رنگ» یا بهتر است بگویم سم تصمیم گرفتند از اساس احتمال مسمویت مصرف‌کنندگان را نادیده بگیرند و به تجارت پرسودشان ادامه بدهند. آرسنات مس، سبز درخشان و چشم‌گیری است و در کاغذ دیواری، لباس و حتی خوراکی‌ها به عنوان رنگ‌دهنده استفاده می‌شد.

در نهایت و پس از آن‌که موارد بسیاری از مسمومیت با سبز شل گزارش شد، با فشار مطبوعات به‌تدریج مصرف آرسنات مس متوقف شد. البته بسیاری از تولید‌کنندگان هم‌چنان مدعی بودند که سبز شل نه تنها خطرناک نیست، کل داستان مسمومیت با ارسنیک دروغی بزرگ بوده که مطبوعات برای افزایش فروش‌شان باب کرده‌اند.

مسمویت سرب

در موتورهای درون‌سوز، گاهی بنزین پیش از زمان برنامه‌ریزی شده می‌سوزد. این اتفاق، افزون بر کاهش بازده خودرو، صدای ناخوشایندی ایجاد می‌کند و به موتور هم آسیب می‌زند. برای حل این مشکل، سال ۱۹۲۱ یکی از مهندسان جنرال موتورز به نام توماس میجلی (Thomas Midgley) تترااتیل سرب را اختراع کرد که به آن TEL نیز گفته می‌شود. این گزینه مورد استقبال صنایع قرار گرفت و سال‌ها به‌عنوان افزودنی در سوخت تمام جهان استفاده می‌شد.

بنا به گفته‌های پژوهشگر سرشناسی به نام جیزم لینکولن کیتمان (James Lincoln Kitman) جالب این‌جا است سرب تنها گزینه‌ی موجود برای حل مشکل نبوده و گزینه‌ی بهتری نیز روی میز بوده، اتانول. ولی چون اتانول فراگیر بوده و جنرال موتورز نمی‌توانسته حق انحصاری تولید و پخش آن را به نام خود ثبت کند شرکت این گزینه را با جدیت رد می‌کند.

جنرال موتورز در این جدال تنها نبود و شرکت صنایع شیمیایی و نفتی دوپونت (DuPont) و باقی رقبایش نیز از احتمال استفاده‌ی اتانول در سوخت فراری بودند زیرا باور داشتند اگر مشکل موتور درون‌سوز با اتانول حل شود کنترل تمام و کمال‌شان بر صنعت خودروسازی را از دست می‌دهند.

گزینه‌ی انتخابی شرکت‌ها تترااتیل سرب بود. اما مشکل تترااتیل سرب چه بود؟ سرب ماده‌ای سمی است و کمپانی‌های بزرگ کاملا از این امر با خبر بودند.

مسمومیت سرب از سال ۲۰۰ پیش از میلاد شناخته شده بود. مسمومیت سرب هنگامی رخ می‌دهد که مقدار سرب در خون بالا می‌رود و می‌تواند باعث اختلالات فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و رفتاری در انسان و حیوانات شود.

یک سال بعد از معرفی TEL، مدیرعامل دوپونت در گزارشی نوشته: «تترااتیل سرب ماده‌ای بی‌رنگ با بویی شیرین است که در صورت جذب از راه پوست ایجاد مسمویت شدید می‌کند.» اهمیت این گزاره‌ی مکتوب در این است که سال‌ها بعد وقتی در رسوایی‌ای بزرگ خوردوسازان و شرکت‌های شیمیایی تحت‌فشار افکار عمومی قرار گرفتند از اساس منکر این شدند که می‌دانستند TEL می‌تواند ایجاد مسمویت کند.

با وجود آن‌که میجلی در جریان تحقیقات‌اش به شدت با سرب مسموم شد و بعدتر وقتی بنزین دارای سرب در بازار عرضه شد و در موارد بسیاری مسمویت شدید کارگران خط تولید TEL گزارش شد، عرضه‌ی این محصول ادامه پیدا کرد.

نکته‌ی قابل‌توجه این‌جا است که هم‌چنان از تترااتیل سرب به عنوان افزودنی در سوخت بسیاری از کشورها استفاده می‌شود. مصرف سرب، محدود به سوخت نمی‌شود و از آن در رنگ، قوطی‌های کنسرو، لوله‌های انتقال آب و حتی اسباب بازی کودکان استفاده می‌شده و می‌توان گفت سرب یکی از سمومی است که سال‌های متمادی صنایع بزرگ به خوردمان داده‌اند در حالی که کاملا بر خطرات این کار واقف بوده‌اند.

و حالا قهوه

به احتمال زیاد داستان قهوه مانند سرب و آرسنیک سال‌ها ادامه خواهد داشت بی‌آن‌که تولید‌کنندگان بپذیرند محصول‌شان چه تاثیری بر بهداشت عمومی دارد.

همواره رابطه‌ی تگاتنگی میان صنایع بزرگ و رسانه‌ها وجود داشته. وارد جزییات این موضوع نمی‌شویم ولی با یک جست‌و‌جوی ساده می‌توانید ببینید چه صنایع و کسب‌و‌کارهایی مالک کدام رسانه‌ها بوده‌اند (و هستند) و این رابطه‌ی «حرفه‌ای» چگونه به سیاست‌های رسانه‌ها شکل داده است. در حقیقت بخش عمده‌ای از بودجه‌های روابط‌عمومی شرکت‌های بزرگ قهوه در این میان صرف پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاهی می‌شود تا فایده‌ای برای قهوه کشف کنند.

شرکت‌ها میلیاردها دلار صرف کارزارهای تبلیغاتی‌ای می‌کنند که چهره‌ای خوب از خود به نمایش بگذارند و به مخاطب بگویند: «ما نگران سلامت و بهداشت شما هستیم»، «ما به دنبال سیاره‌ای سبز و جهانی پایداریم.»

داستان به این‌جا ختم نمی‌شود. در عصری زندگی می‌کنیم که بسیاری منبع خبری‌شان «اینترنت» و وب‌سایت‌های خبری است. وب‌سایت‌هایی که حتی به اندازه‌ی رسانه‌های گذشته نظارتی بر کارشان نبوده و نیست. می‌‌توانید تصور کنید که این اخبار مثبت درباره مصرف قهوه تا چه حد می‌تواند در سطح عمومی تاثیرگذار باشد. با این‌حال یک قهوه‌دوست ممکن است از خودش بپرسد تکلیف چیست؟ به کدام اخبار باید توجه کرد و از کنار کدام باید گذشت؟

تجربه‌ی شما در این مورد چیست؟ پای همین پست با ما در میان بگذارید.