شاید تصورش دشوار باشد ولی برای مدت کوتاهی ساحل عاج در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی به سومین تولید‌کننده‌ی بزرگ قهوه در دنیا تبدیل شده بود. این صعود اقتصادی از سال‌های پس از جنگ جهانی دوم آغاز شده و این کشور را در مقام سوم پس از برزیل و کلمبیا قرار داده بود. اما جنگ داخلی و پس از آن برنامه‌ریزی‌های اقتصادی نادرست باعث شد که این کشور با جایگاه قبلی خود فاصله‌ی قابل ملاحظه‌ای بگیرد.
آیکافی – قهوه در حال حاضر دومین محصول صادراتی ساحل عاج پس از کاکائو است. ساحل عاج که در غرب قاره‌ی آفریقا واقع شده، تا قرن نوزدهم رنگ قهوه را به خود ندیده بود؛ استعمارگران فرانسوی در ۱۸۰۰ میلادی دانه‌های قهوه را به کشتزارهای وسیع در مناطق مسطح و مرتفع این کشور بردند. به همین علت سرمایه‌گذاران اصلی قهوه در ساحل عاج فرانسوی بودند و اکثر قهوه‌ی تولید این کشور هنوز هم به بازارهای فرانسه راه پیدا می‌کند. سال‌های پس از جنگ جهانی دوم با رشد قابل ملاحظه‌ی این محصول مواجه بود و پس از استقلال این کشور از فرانسه در ۱۹۶۰، میزان تولیدات قهوه در ساحل عاج به حداکثر رسید. اما وقوع جنگ داخلی در دهه ۱۹۸۰ به اقتصاد این کشور ضربه مهلکی زد طوری که در سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۰ نرخ رشد تولید قهوه کشور بسیار پایین آمد و حتی به زیر یک درصد رسید. پس از آن درآمدزایی از قهوه در این کشور همواره با نوسان همراه بود و هر از گاهی درگیری‌های داخلی، وضع مالیات‌های سنگین و دخالت دولت‌های فاسد باعث پایین آمدن صادرات قهوه می‌شد.
انواع قهوه در ساحل عاج
اکثر قهوه تولید شده در ساحل عاج انواع نامرغوبی از گونه ربوستا است که معمولاً با انواع دیگر قهوه ترکیب می‌شود تا قیمت نهایی آن را پایین بیاورند. این نوع قهوه ربوستا برای تولید قهوه فوری استفاده شده و معمولاً به جمع قهوه‌های تخصصی راه پیدا نمی‌کند. در دهه ۱۹۶۰ زیرگونه‌ی هیبریدی قهوه عربوستا به ساحل عاج معرفی شد. عربوستا نوعی از گونه‌ی عربیکا است که ژن‌های ربوستا را در خود دارد و به زیرگونه‌ی هیبرید تیمور شرقی نیز معروف است. در ساحل عاج، به قهوه‌ی عربوستا همچنین «قهوه‌ی ریاست جمهوری» می‌گویند، چرا که کشت اولیه‌ی این گونه به دستور اولین رئیس جمهوری این کشور، فلیکس افوئه بونی، انجام شد؛ چون آقای رئیس جمهور قهوه با طعم ملایم‌تر و شیرین‌تر از روبوستا دوست داشت. توجه به گونه‌ی عربوستا تقریباً از سال ۲۰۱۸ آغاز شد و پژوهش و تبلیغات برای این گونه‌ی سودآورتر مورد توجه قرار گرفت.
در حال حاضر بزرگترین خریداران قهوه ساحل عاج کمپانی‌های تجاری اروپایی از جمله نستله هستند. اگرچه نستله دارای پروند‌ه‌ی قطوری از اتهامات مرتبط با برده‌داری در مزارع کاکائو و قهوه در ساحل عاج است.
مناطق کشت قهوه در ساحل عاج
دشت‌های وسیع ساحل عاج زمین‌های ایده‌آلی برای کشت گونه‌ی روبوستا است. زیرگونه‌ی عربوستا که در غرب کشور در محدوده‌ی کوهستانی «مان» کشت می‌شود، از یک طرف با رشد آهسته‌ی درخت قهوه و از سوی دیگر به‌خاطر پروسه‌ی طولانی فرآوری دانه‌ها با استقبال چندانی روبه‌رو نبوده است.
اگرچه شکوفه‌های قهوه در زمان‌های متفاوت از سال روی درخت‌ها پدیدار می‌شوند، برداشت محصول در ساحل عاج معمولاً بین ماه‌های سپتامبر و نوامبر اتفاق می‌افتد. در هر هکتار از زمین‌های زیر کشت قهوه در ساحل عاج حدود ۲۵۰ کیلوگرم قهوه به‌دست می‌آید.
پروفایل طعمی قهوه ساحل عاج
قهوه ساحل عاج به تلخی و تنواری درشت‌بافتش معروف است. این نوع قهوه اسیدیته‌ی پایین و تنواری متوسطی دارد. طعم‌یادهای قهوه ساحل عاج علاوه بر تلخی خاص روبوستا، به شکلات تلخ، مغزی‌جات، خاکی و ادویه‌ای شباهت دارد. شیوه‌ی فرآوری قهوه روبوستا در ساحل عاج فرایند خیس و برای قهوه‌ی عربوستا فرایند طبیعی یا خشک است.
فرهنگ قهوه در ساحل عاج
گفتیم که قهوه به دست استعمارگران فرانسوی به ساحل عاج آمد و به عنوان یک محصول کشاورزی مبتنی بر نیروی برده‌داری زیر کشت رفت. حتی پس از استقلال این کشور نیز تقریباً تمام محصول نهایی قهوه صادر می‌شد و به همین علت قهوه‌نوشی هیچ‌وقت به عنوان عادت اجتماعی در این کشور مطرح نشد و تنها وسیله‌ای برای امرار معاش بود. اکثریت مردم توان مالی تهیه قهوه را نداشتند. تنها در چند سال اخیر کافه‌هایی در شهر ابیجان، مرکز اقتصادی و بزرگترین شهر این کشور راه‌اندازی شده‌اند و بخشی از محصول قهوه‌ی با کیفیت این کشور را به قشر ثروتمند جامعه می‌رسانند.
اقتصاد قهوه در ساحل عاج
تا اواخر قرن بیستم اکثر محصول ساحل عاج به صورت قهوه‌ی سبز صادر می‌شد و نهایتاً درآمد کمتری نسبت به قهوه‌ی برشته‌شده برای کشاورزان به ارمغان می‌آورد. جنگ داخلی در سال ۲۰۰۲ بهانه‌ی دیگری برای کاهش کشت قهوه در این کشور بود و پس از جنگ نیز تولید قهوه دائماً در نوسان بوده است. در سال ۲۰۱۱ رئیس جمهوری ساحل عاج، محصولات اصلی کشور یعنی کاکائو و قهوه را ملّی اعلام کرد اما درگیری‌های داخلی و مخالفت‌ها با رئیس جمهور، نتیجه‌اش ممنوعیت صادرات این کالاها و کاهش سرمایه‌گذاری در این بخش بود تا بدین‌وسیله دولت را تضعیف کنند.
در سال‌های اخیر اقداماتی برای انجام فرآوری‌های ثانویه روی قهوه انجام شده تا بتوان انتظار فروش بهتری از این محصول را داشت. عدم سرمایه‌گذاری برای کشت درختان جوان، از بین رفتن تدریجی درختان کهنسال و درآمد کم از کشت قهوه در ساحل عاج شرایط دشواری را برای کشاورزان امروزی ایجاد و کشاورزی قهوه در این کشور را با رکود بیش از پیش مواجه کرده است. نستله طی پروژه‌ای برنامه دارد تا سی هزار کشاورز قهوه را تا سال ۲۰۲۲ آموزش دهد و در کشت ۲۷ میلیون درخت جدید کمک کند. اما با بحران بیماری کووید ۱۹ در سال ۲۰۲۰ چشم‌انداز روشنی از موفقیت این طرح وجود ندارد.
منابع:
Value addition in the African coffee sector – International Coffee Council 120th session Sept 2017
How a rare bean is revolutionizing coffee tastes in the Ivory Coast Rachel Wood,Rachel Wood and Sarah Masiyiwa, CNN
fao.org/3/y4632e/y4632e0b.htm
coffeestrong.org/ivory-coast-coffee
coffeecupnews.org/ivory-coast-coffee
