جایگاه حقیقی قهوه در تجارت جهانی‎

افسانه‌ی جایگاه جهانی صنعت قهوه، درست مثل افسانه‌ی غیرعلمی و کودکانه‌ی کَلدی یا همان چوپان مشهور کاشف قهوه، دوست‌داران قهوه و فعالان در این صنعت را دچار سوءبرداشت‌هایی کرده است. وجه تاسف‌برانگیز ماجرا آن‌جاست که برخی مدرسان مهارت‌های مرتبط با قهوه نیز این افسانه‌های نامستند را مکررا در گوش هنرجویانشان می‌خوانند و به خیال خود سرفصل‌های آموزشی‌شان را با بازگو کردن افسانه‌هایی از این دست پروپیمان‌تر می‌کنند. غافل از آن که کار آموزش اگر با روحیه‌ی حقیقت‌جویی و تحقیق علمی همراه نشود، و تنها به نتایج موتورهای جستجو اعم از گوگل اکتفا کند، بی‌تردید به بیراهه می‌رود. در این یادداشت کوتاه که به تاریخ ۱۱ می ۲۰۱۷ در وب‌سایت پرفکت دیلی گرایند منتشر شده، می‌کوشیم نوری به حقیقت بتابانیم و سهم واقعی قهوه را در تجارت جهانی به اختصار شرح دهیم.

آیکافی – «قهوه دومین کالای تجاری پس از نفت است»؛ این جمله‌ای‌ست که در کتاب‌ها، وب‌سایت‌ها، پایان‌نامه‌های دانشگاهی و خیلی جاهای دیگر به آن برمی‌خوریم. اخیرا حتی استارباکس هم در گزارشش به کمیته‌ی روابط خارجی سنای ایالات متحده به این جمله استناد کرده است.

اما این جمله حقیقت ندارد. و ما هرچه بیشتر بر این طبل بکوبیم، بیشتر از قدر و ارزش حقیقی صنعت قهوه کاسته‌ایم.

این یکی از همان افسانه‌های دردسرسازی‌ست که شاید با مراجعه به منابع موجود به‌آسانی بتوانیم اثباتش کنیم، اما اگر نگاهی به داده‌های واقعی بیاندازیم، آن‌گاه هرچه رشته‌ایم پنبه می‌شود.

نخست، بیایید توجه‌مان را به تفاوت میان کالا (commodity) و محصول (product) معطوف کنیم: کالا نوعی محصول خام است. مثلا، قهوه‌ی سبز یا برشته‌شده هم کالا به حساب می‌آید و هم محصول. اما یک بطری قهوه‌ی سرددم که از قفسه‌ی سوپرمارکت برمی‌داریم تکلیفش چیست؟ فقط محصول است. و باید اذعان کنیم که قهوه نه در بین کالاهای تجاری جهان دومین است و نه در میان محصولات تجاری جهان در جایگاه دوم قرار دارد.

طبق گزارش رصدخانه‌ی پیچیدگی اقتصادی دانشگاه ام آی تی، قهوه نود و هشتمین محصول تجاری جهان است. قهوه‌ی سبز جایگاه ۱۱۴ را به خود اختصاص داده و این در حالی‌ست که قهوه‌ی برشته شده نیز در رده‌ی ۳۰۱ جا خوش کرده است (تمامی داده‌ها مربوط به سال ۲۰۱۵ است). پر واضح است که در این فهرست داریم درباره‌ی محصولات حرف می‌زنیم. اما در فهرست کالاها نیز، اقلام بسیاری بالای سر قهوه قرار دارند: نفت، فلزات، محصولات کشاورزی و …

در واقع، قهوه حتی دومین محصول کشاورزی تجاری هم به حساب نمی‌آید. دومین محصول کشاورزی تجاری گندم است که در فهرست کالاها، ردیف هفتادم را به خود اختصاص داده و رتبه‌ی اول محصولات کشاورزی هم از آن دانه‌ی سویاست که در رده‌ی پنجاه و چهارم است.

تعجب کردید؟ تنها شما نیستید که متعجب می‌شوید. هرچند افراد زیادی در صنعت قهوه پرده از این ادعای کذب برداشته‌اند، ولی این افسانه همچنان دهان به دهان می‌چرخد.

چرا برخی معتقدند که قهوه دومین کالای تجاری جهان است؟

چندین دلیل برای طرح چنین ادعایی وجود دارد. بعضی به قراردادهای آتی اشاره می‌کنند؛ سازوکاری که تاجران را به خرید قهوه در آینده متعهد می‌کند. با وجود این، اگر مبنای رتبه‌بندی را قراردادهای آتی قهوه در نظر بگیریم، آن‌گاه باید در مورد سایر محصولات نیز قراردادهای آتی را مبنا قرار دهیم. با استناد به تحقیقات وب‌سایت پلیتیفکت، حتی اگر قراردادهای آتی را معیار بگیریم، قهوه در میان ۲۰ محصول کشاورزی برتر هم جایگاهی ندارد.

پلیتیفکت همچنین در این‌باره با جان بفه، اقتصاددان ارشد گروه توسعه‌ی چشم‌اندازهای بانک جهانی، مصاحبه‌ای انجام داده است. بفه در این مصاحبه تصریح کرد که قهوه در دهه‌ی ۷۰ میلادی دومین کالای تجاری به حساب می‌آمده، اما باید پرسید: در کدام سال این دهه؟ آیا تعیین این جایگاه بر اساس حجم بوده یا ارزش مادی؟ محدوده‌ی این رتبه‌بندی جهانی بوده یا فقط کشورهایی مشخص؟

آن‌چه با مراجعه به منابع بیشتر دستگیرمان می‌شود این است که قهوه در دهه‌ی ۷۰ میلادی در مناطقی نظیر آمریکای لاتین جایگاه دوم را میان کالاهای تجاری به خود اختصاص داده بوده؛ ادعایی که محتمل‌تر است و مورد تایید برخی منابع معتبر؛ اگرچه تلاش ما برای دستیابی به آمار و ارقام متقن در این باره ناکام ماند.

ارزش حقیقی صنعت قهوه

ایراد این افسانه در آن است که ارزش حقیقی صنعت قهوه را فرومی‌کاهد. خیر، قهوه دومین کالای تجاری در جهان نیست. اما با وجود این، همچنان برای خودش صنعت عظیمی به حساب می‌آید. با استناد به گزارش رصدخانه‌ی پیچیدگی اقتصادی، ارزش صادرات این صنعت در سال ۲۰۱۵، ۳۰ میلیارد دلار بوده است.

صنعت قهوه برای بسیاری از کشورها ارزش فوق‌العاده‌ای دارد. برای مثال، با استناد به گزارش بانک جهانی، این صنعت در کلمبیا، ۷/۲ درصد صادرات و حدود ۷ تا ۸ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد.

و صنعت قهوه کماکان صنعتی است که در آن قیمت‌ها عمدتا پایین‌اند و تولیدکنندگانش در برابر آب‌وهوای نامطلوب، آفات گیاهی و… آسیب‌پذیر. چطور ممکن است از مردم انتظار داشته باشیم حرفمان را در موارد این‌چنینی بپذیرند اگر کماکان به طرح ادعاهای نادقیق ادامه بدهیم؟ و چطور می‌توانیم ازشان انتظار داشته باشیم تا تاثیرات واقعی افزایش قیمت‌ها را باور کنند؟

قهوه تاثیر قابل‌توجهی بر حیات میلیون‌ها نفر در سرتاسر دنیا می‌گذارد؛ خصوصا اگر بتوانند محصولشان را به بهایی منصفانه بفروشند و خریداران نیز بر محصولات باکیفیت و زیرساخت‌های زراعی مناسب سرمایه‌گذاری کنند. حالا دیگر وقت گفتگو درباره‌ی ارزش حقیقی قهوه است.