قهوه‌خانه در یک نگارگری عثمانی با قدمت چهارصد سال

یادداشتی به قلم بینانیک‌بخت

صحنه‌ی قهوه‌‌خانه، اثری پُرکار و ممتاز از سال ۹۹۹ شمسی است، خوشنویس این اثر شاه محمود نیشابوری ملقّب به زرین قلم از بزرگان و دُردانه‌های خوشنویسی عصر صفوی است.

آیکافی – جزییات خوشنویسی و نگارگری بسیار گیراست. در ادامه‌ی این یادداشت، بخش‌هایی از این نگارگری را زیر ذره‌بین می‌بریم.

[twocol_one][/twocol_one] [twocol_one_last][/twocol_one_last]

بالا سمت چپ ورودی قهوه‌خانه را می‌بینیم که گویی کسی خوش‌آمد می‌گوید به مهمانان. در طرف مخالف قهوه‌چی را می‌بینیم، کسی که قهوه‌ی آماده شده را برای مهمانان در فنجان می‌ریزد. بعضی از فنجان ها بر اجاق و بعضی در کنار گذاشته شده، آن‌ها که بر اجاق هستند برای گرم ماندن فنجان است پیش از پر شدن، مثل امروز که فنجان‌ها را بر ماشین اسپرسو می‌چینند که گرم بماند. جزوه‌ای با دسته‌ی بلند قابل شناسایی است.

[threecol_one][/threecol_one] [threecol_one][/threecol_one] [threecol_one_last][/threecol_one_last]

در پایین تصویر مهمانان مشغول بازی و سرگرمی‌‌ هستند، بازی تخته نرد را به خوبی می‌توان تشخیص داد. در میان تصویر پسرکی با لباسی ویژه که به احتمال برای رقص هست ایستاده و در سمت راستش عمله‌ی طرب را می‌بینیم که با نی و عود و کمانچه و دایره‌ی زنگی همراهی‌اش می‌کنند و در بالایش دو ردیف سکو و نشمین که تقریبا همه‌ی افراد فنجان قهوه در دست دارند.

[twocol_one][/twocol_one] [twocol_one_last][/twocol_one_last]

برخلاف کافه‌های امروزی، همه قهوه می‌نوشند و خبری از نوشیدنی و خوردنی‌های دیگر نیست. پایین سمت راست پیرمردی هست که جوانی به او برای نوشاندن قهوه کمک می‌کند. قهوه‌خانه محفلی مردانه برای همنشینی و سرگرمی و رقص و موسیقی با محوریت قهوه برای تمام سنین است گویا.

گردن گل منبر بلبل شده
زلف بنفشه کمر گل شده

شکّر و بادام به هم نکته ساز
زهره و مرّیخ به هم عشق باز