قهوه را پرتغالی‌ها در قرن هجدهم برای اولین‌بار به تیمور شرقی در جنوب شرق آسیا بردند. در طی سه قرن، کشت قهوه به اولین صنعت غیرنفتی تیمور شرقی تبدیل شده است. قهوه تیمور شرقی مهم‌ترین صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد و بسیاری از بومیان به کشت این محصول مشغول هستند. در یادداشت پیش رو از سری در امتداد کمربند قهوه‌ای به بررسی قهوه تیمور شرقی از منظر اقتصاد و تجارت پرداخته‌ایم.
پیشینه قهوه تیمور شرقی
بین قرن شانزده و هجده، تیمور کشوری مستعمره بود که به‌دست هلندی‌ها و پرتغالی‌ها اداره می‌شد. در سال ۱۷۴۹، تیمور به دو بخش تیمور شرقی و تیمور غربی تبدیل شد و کنترل قسمت غربی به دست هلند و قسمت شرقی به دست پرتغال افتاد. تیمور شرقی تا پایان دوران استعمار تحت کنترل پرتغال باقی ماند. در قرن نوزدهم پرتغال کشت و پرورش قهوه را به تیمور شرقی آورد و از آن زمان این دانه خوش‌عطر بخشی جدا‌نشدنی از فرهنگ و اقتصاد این کشور بوده است.
کشت قهوه در تیمور شرقی؛ تولید سنتی و تجارتی خانوادگی
در بسیاری از مناطق تیمور شرقی قهوه کشت می‌شود. منطقه مانوفاهی، آینارو، لیکوا، آیلو و بوبونارو همه به کشت قهوه مشغول هستند اما منطقه سردمدار تولید قهوه در تیمور شرقی ارمرا است. خاک ارمرا، محل رشد نیمی از قهوه تولیدشده در کل کشور است. کشت قهوه در تیمور شرقی به روش سنتی انجام می‌شود و قهوه، محصولی قلمداد می‌شود که درختچه‌های آن نیاز کمی به رسیدگی دارند. کشاورزان بیشتر بر تمیزکردن زمین‌های اطراف درختچه‌ها تأکید دارند تا زمین برای کاشت بوته‌ها در مراحل بعدی آماده باشد.
کشت قهوه اغلب شغلی خانوادگی است اما در فصل برداشت زمین‌داران کارگران فصلی را به‌کار می‌گیرند. این افراد هم اغلب از اقوام دورتر به جمع خانواده می‌پیوندند تا به برداشت و فرآوری محصول کمک کنند. تولید قهوه در تیمور شرقی با وام‌های اعتباری از آژانس‌های بین‌المللی یا بانک جهانی گسترش یافته است. در سال ۲۰۱۶ آژانس ADB بودجه ۲۲۵,۰۰۰ دلاری‌ای را تصویب کرد که برای کاهش فقر در تیمور شرقی صرف می‌شود. این بودجه به افزایش حجم و کیفیت قهوه تولیدشده توسط تولید‌کنندگان خرد کمک می‌کند.
یک‌سوم جمعیت تیمور شرقی کشاورز قهوه هستند. قهوه مهم‌ترین محصول صادراتی کشور پس از نفت است. با کمک‌هزینه‌های دریافت‌شده از سازمان‌های بین‌المللی زیرساخت‌های کشت قهوه بهبود پیدا می‌کند و منابع روی نقاط حساس این صنعت متمرکز خواهد شد. سرمایه‌گذاران انتظار دارند با صرف زمان، سرمایه و آموزش کشاورزان فرهنگ خودکفایی و استخدام فصلی بین تولید‌کنندگان بومی قهوه جا بیفتد و برای کشاورزان درآمد ثابت و رشد اقتصادی بلند‌مدت فراهم کند.
کیفیت قهوه تیمور شرقی
تیمور شرقی ۰٫۲ درصد قهوه کل جهان را تولید می‌کند. با وجود حجم کم، کشت قهوه فرصتی منحصربه‌فرد در مقیاس بین‌المللی به شمار می‌رود چرا که حجم تولید قهوه ارگانیک در تیمور شرقی قابل‌ملاحظه است. سازمان ملی تجارت (National Co-operative Business Association)، قهوه تیمور شرقی را «یکی از برترین و منحصر‌به‌فردترین قهوه‌های جهان» توصیف می‌کند.
تیمور شرقی خاستگاه یکی از معروف‌ترین گونه‌های ترکیبی قهوه در دنیا یعنی «هیبرید تیمور» است. هیبرید تیمور جزو هیبریدهای عربوستا (Arabusta) به‌حساب می‌‌آید که از تلاقی تصادفی گونه‌ی کانفورا (ربوستا) و زیرگونه‌ی تیپیکا عربیکا حاصل شده و اولین بار در سال ۱۹۱۷ در جزیره‌ی تیمور در جنوب شرق آسیا کشف شده است. قهوه تیمور شرقی طعم و عطر خوش‌گوارش را به خاک غنی و آتشفشانی این منطقه مدیون است. الف کرامر، یک متخصص بین‌المللی قهوه، محصول تولیدشده در تیمور شرقی را «در سطح ۱% برتر جهان از نظر کیفیت و قیمت» می‌داند.
حجم بسیار کمی از قهوه‌ای که در کل جهان کشت می‌شود، به طور وحشی و در ارتفاعات بالا در جزایر استوایی کاشته می‌شود. همین آب‌وهوای متفاوت و روش کاشت نامتعارف قهوه تیمور شرقی است که در آن کمترین میزان تغییرات و دست‌کاری اعمال می‌شود و باعث شده قهوه تیمور شرقی عنوان ارگانیک را یدک بکشد.
مسیر پر پیچ‌وخم رشد صنعت قهوه در تیمور شرقی
با وجود تمام ویژگی‌های منحصربه‌فرد این قهوه، هنوز راه بسیاری تا استفاده بهینه از تمام ظرفیت‌های کشت و تولید قهوه در تیمور شرقی وجود دارد.
قیمت‌های جهانی قهوه
قهوه مهم‌ترین منبع درآمد کشاورزان است؛ اما نوسانات جهانی قیمت قهوه شدیداً بر بازار تیمور شرقی اثر می‌گذارد. در گذشته فرصت حضور در بازار جهانی و ارائه این محصول بی‌نظیر برای تولید‌کنندگان فراهم نبود اما در حال حاضر بروز بحران‌های بین‌المللی در بازار قهوه و از رده خارج شدن برخی از رقیبان می‌تواند فرصت توسعه قابل تأملی در اختیار قهوه تیمور شرقی قرار دهد. متأسفانه برای حضوری این‌چنینی در بازار قهوه جهانی این کشور باید سرمایه‌گذاری زیادی در حوزه زیرساخت‌ها و گسترش تولید انجام دهد که تاکنون این اتفاق رخ نداده است.
زیرساخت‌ها و راه‌ها
جاده‌های تیمور شرقی پس از اشغال اندونزی از صفر به حدود ۴۵۰۰ کیلومتر رسید. مسیر‌های حمل‌ونقل نامناسب، آسیاب‌های ازکارافتاده و مسائل فنی دیگری از این قبیل، باعث عقب‌ماندگی صنعت قهوه در تیمور شرقی شده است. با افزایش سرمایه‌گذاری در این صنعت از سوی بانک جهانی، زیرساخت‌های تیمور به‌سرعت در حال توسعه است. جاده‌های جدید به رشد و توسعه مناطق روستایی کمک خواهند کرد و فرصت برقراری ارتباط با تولید‌کنندگان قهوه را برای آنها فراهم خواهد کرد. همین رشد و توسعه می‌تواند پله‌پله تا حضور قهوه تیمور شرقی در بازارهای بین‌المللی ادامه یابد.
بازار قهوه تیمور شرقی
قهوه این کشور ارگانیک است و بازاری محدود و خاص دارد و مبنای آن بر تجارت منصفانه و تولید محصول کیفیت بالاست. همین ویژگی‌هایی که مزیت‌های رقابتی قهوه تیمور شرقی هستند هم‌زمان آن را محدود نیز کرده‌اند. چون به دلیل انحصاری بودن بازار هیچ پژوهشی درباره تجارت این محصول یا روش‌های مناسب بازاریابی‌اش انجام نشده است.
دغدغه اساسی در رشد این بازار آن است که علی‌رغم بهبود کیفیت قهوه تیمور شرقی در سال‌های اخیر، هنوز مسیر زیادی تا جا‌افتادن در بازار و رسیدن به استانداردهای بین‌المللی کیفیت باقی است.
اهمیت توسعه قهوه برای تیمور شرقی
قهوه ۲۴% اقتصاد تیمور شرقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و برای ۲۵% از جمعیت کشور، منبع ۹۰% درآمد سالیانه آنها است. تولید قهوه نقش بسیار مهمی در سرمایه‌گذاری، افزایش دستمزدها و رشد اقتصادی ایفا می‌کند. با این‌که درآمد حاصل از کشت قهوه بسیار به نوسانات بازار بین‌المللی قهوه وابسته است اما به دلیل فرایند ساده و امید داشتن به آینده بهتر در تولید قهوه، اغلب کشاورزان دست از تولید این محصول برنمی‌دارند.
