سه سال پیش درست در چنین روزی آلفونسو، آنتونلا و الساندرا فرزندان رناتو بیالتی پس از سوزاندن جسد پدرشان خاکستر او را در یک کتری موکا پات جای دادند تا افسانه‌ی این قهوه‌ساز انقلابی را برای همیشه در تاریخ قهوه‌نوشی قرن بیستم جاودانه کنند. کتری موکا یا موکا پات، این ابزار آشپزخانه به ظاهر کوچک، داستان بزرگی دارد. فرشته ثابتیان پژوهشگر میراث فرهنگی در این یادداشت نگاهی انداخته به تاریخ پیدایش و سیر محبوبیت این قهو‌ساز.
آیکافی – رناتو بیالتی خط تولید کتری‌های موکا را یک سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، از پدرش آلفونسو بیالتی، سازنده قطعات فلزی و تولیدکننده دوازده نوع محصول محدود تحویل گرفت. آلفونسو را به اشتباه مخترع کتری موکا می‌نامند. در واقع ایده‌ی کتری موکا از اختراعات یک مخترع نه چندان مشهور به اسم لوییجی دی پونتی در سال ۱۹۳۳ بود. آلفونسو این ایده را عملی کرد و آن‌را به تولید انبوه رساند. وقتی رناتو کارخانه را تحویل گرفت، موسولینی واردات فولاد را به کشور ممنوع کرده بود تا ایتالیا بر منابع آلومینیوم خود تمرکز کند. رناتو بیالتی تمام محصولات دیگر را متوقف کرد و تنها به بهتر شدن طراحی و تولید کتری موکا متمرکز شد. بنابراین کارخانه بیالتی دیگر فقط یک محصول داشت. اما محصولی منحصر به فرد.
پیش از کتری موکا، نوع دیگری از کتری قهوه‌ساز از جنس نقره در خانه‌ی ثروتمندان ایتالیایی پیدا می‌شد. هدف بیالتی‌ها فراهم کردن شرایطی بود که هر خانواده‌ی ایتالیایی بتواند در خانه‌ی خود کتری قهوه داشته باشد. این کتری که از مخزن آب، صافی برای قرار دادن سابه قهوه و ظرف بالایی تشکیل شده، تنها از فشار بخار آب موجود در خود کتری استفاده می‌کند و هیچ‌گونه دور ریزی به جز تفاله قهوه ندارد. کار با آن ساده است و می‌شود در بیشتر خانه‌های ایتالیایی نمونه‌ای از آن را یافت.
رناتو بیالتی در کنار متحول کردن دنیای قهوه، در موارد دیگری نیز پیشرو و یکه‌تاز بود. او به‌خوبی تاثیرات تبلیغات را می‌دانست و روی روش‌های مختلف تبلیغ محصولش کار می‌کرد. اولین کار او تبلیغات گسترده در بیلبوردها، روزنامه‌ها، مجلات، رادیو و پس از آن در تلویزیون بود. در آن زمان تبلیغات در تلویزیون ایتالیا تنها در صورتی تایید می‌شد که جنبه‌ی تفریحی داشته باشد و تنها به تبلیغ جنس نپردازد. همین تصویر کارتونی بیالتی که روی کتری‌هایش می‌بینید، شخصیت اصلی کارتون تبلیغ بود که در هنگام صحبت کردن، دهانش به شکل حروف نوشته شده در می‌آمد. تبلیغات سرگرم‌کننده‌ی بیالتی تشکیل شده بود از اپیزودهای کارتونی ده دقیقه‌ای که پیش از ساعت ۹ شب از شبکه‌ی کاروسلو پخش می‌شد و خانواده‌ها آن را برنامه‌ی قبل از خواب بچه‌ها می‌نامیدند. این تبلیغات بسیار موفق از ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۷ مهمان هر شب خانه‌های ایتالیایی بود.
علاوه بر تبلیغات گسترده در رسانه‌های جمعی، بیالتی سرمایه‌گذاری بزرگی برای نمایشگاه‌های سالانه تجارت در شهر میلان کرده بود. در کنار بیلبوردهای بزرگی که کتری بیالتی را تبلیغ می‌کرد، فواره‌ای از یک کتری بسیار بزرگ معلق در هوا، مایعی به رنگ قهوه از آن به داخل فنجان بزرگی می‌ریخت، که یک ایده‌ی تبلیغاتی منحصر به فرد بود.
این فعالیت‌های موفق باعث شد کتری بیالتی به یکی از نمادهای مدرنیسم در ایتالیا و دوره‌ی آرت دکو تبدیل شود، به‌طوری که امروزه می‌توان نمونه‌های آن را در موزه‌های معروف طراحی صنعتی مشاهده کرد؛ از جمله موزه کوپر هیویت، موزه‌ی هنرهای مدرن، موزه‌ی طراحی اسمیتسونین و موزه طراحی لندن. نتیجه‌ی اقتصادی‌ای که این معروفیت داشت این بود که تولید از ۱۰۰۰۰ دستگاه در سال به ۱۸۰۰۰ در روز در سال ۱۹۵۶ رسید و گفته می‌شود که بیالتی تا پایان ۲۰۱۵ بیش از ۳۰۰ میلیون کتری فروخته است.
همزمان با تاثیرات اقتصادی، باید تاثیرات اجتماعی تبلیغات کتری بیالتی را نیز در نظر بگیریم. یکی از شعارهای تبلیغات بیالتی این بود که با این کتری، کار درست کردن قهوه دیگر یک کار منحصرا مردانه نیست، و هر کس با کمی قهوه، آب و حرارت به آسانی می‌تواند قهوه‌ی موردنیازش را در خانه تهیه کند. این موضوع برمی‌گردد به دم و دستگاه پر زحمت اسپرسوسازها که تا آن زمان تنها در کافه بارها وجود داشتند و استفاده از آنها زور بازوی مردانه می‌خواست. در واقع بیالتی با این کار، محصولی را تبلیغ کرده بود که به سرعت میان زنان محبوبیت پیدا کرد و هم برای تولیدکننده و هم مصرف‌کننده در خانه منفعت داشت. این الگو البته بعدها توسط تولیدکنندگان دیگر هم استفاده شد و ماهیت تبلیغات بیشتر رویکردی زنانه یافت.
به هر حال، کتری موکا با تغییرات کمی هنوز هم در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد. این کتری با اندازه‌های یک نفره، دونفره، چهار، هشت، دوازده و حتی بیست و چهار نفره تولید می‌شود. در حالی که کتری اصیل هنوز هم با جنس آلومینیوم تولید و عرضه می‌شود، اما خانواده‌ی بیالتی حالا جمعیت بیشتری پیدا کرده. کتری موکا با بدنه کاملا استیل، کتری موکای برقی، کتری کاپوچینو که امکان گرم کردن و فوم دادن شیر را به صورت همزمان دارد، و کتری فشاری بریکا که باعث می‌شود روی قهوه هم لایه‌ای از خامه‌ی قهوه بنشیند.
بیالتی برای مدتی کارخانه‌اش را فروخته بود. بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۳ کارخانه به گروه فائما فروخته شده بود که فائما هم به نوبه خود آن را به روندینه ایتالیا تحویل داده بود. اما در ۱۹۹۶ روندینه و بیالتی با هم کمپانی مشترک بیالتی اینداستریز را تاسیس کردند. این روزها البته باز صحبت از احتمال ورشکستگی این کمپانی تاریخی در رسانه‌ها شنیده می‌شود.
رناتو بیالتی، متحول کننده‌ی دنیای قهوه در خانه‌های ایتالیا، مرد خلاق تبلیغات، و چهره‌ی محبوب برای بچه‌ها، در ۱۱ فوریه ۲۰۱۶ در سن ۹۶ سالگی در کشور سوییس چشم از جهان فرو بست. فرزندانش، آلفونسو، آنتونلا و الساندرا، تصمیم گرفتند پس از سوزاندن جسد پدرشان، خاکستر او را در یک کتری بزرگ موکا، در قبرستان خانوادگی‌شان در ایتالیا قرار بدهند.
